MGC Legal ekibinin kaleme aldığı “5953 Sayılı Basın iş Kanunu’nun Genel Hatlarıyla İncelenmesi” başlıklı makalemizi okumanıza sunarız.
Basın İş Kanunu olarak da kısaltılan, 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun, ülkemizde yayınlanan gazete ve süreli yayınlarla, haber ve fotoğraf ajanslarında her türlü fikir ve sanat işlerinde çalışanları kapsamaktadır. Kanun 1952 tarihli olduğundan belirtilmemekle birlikte, bu alana Radyo ve Televizyon çalışanları da girmektedir. 5953 Sayılı Basın İş Kanunu ile fikir işçilerinin hakları özel olarak korunmak istenmiştir. Buna göre bu işçilerin kıdem ve ihbar hakları, mesleki güvenceleri, ücret, fazla çalışma ve yıllık izin hakları düzenleme altına alınmıştır.[1]
Basın İş Kanunu’na Tabi Olan Kişiler Kimlerdir?
5953 Sayılı Basın İş Kanunu 1. maddesi;
“Bu Kanun hükümleri Türkiye’de yayınlanan gazete, internet haber siteleri, internet haber siteleri ve mevkutelerle haber ve fotoğraf ajanslarında her türlü fikir ve sanat işlerinde çalışan ve İş Kanunundaki “işçi” tarifi şümulü haricinde kalan kimselerle bunların işverenleri hakkında uygulanır. Bu Kanunun şümulüne giren fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışanlara gazeteci denir.”
Hükmü uyarınca ilgili kanun, genel olarak şu meslek gruplarına uygulanmaktadır:[2]
Yazı işleri müdürü,
Editör,
Haber müdürü,
Yazar,
Spiker,
Kameraman,
Spiker,
Muhabir,
İstihbarat şefi,
Ressam,
Fotoğrafçı,
Çevirmen,
Redaktör,
Düzeltmen.
Dikkat edilmelidir ki Kanun’da meslek ayırt etmeksizin yukarıdaki kişiler için gazeteci denilmiştir.
5393 Sayılı Basın İş Kanunu’na Tabi İşçilerin Hakları ve Bu Hakların 4857 Sayılı İş Kanunu’nda Düzenlenen Haklardan Ayrılması
5393 Basın İş Kanunu’na tabi işçilerin hakları bazı ölçülerde 4857 Sayılı İş Kanunu’na tabi işçilerden farklıdır.
Kıdem Tazminatı
Basın İş Kanunu’na tabi olarak çalışan gazetecilerin kıdem tazminatını kazanım koşulları ve kıdem tazminatın hesaplanması hususu İş Kanunu’na tabi olan işçilerden oldukça farklıdır. Şöyle ki, Basın İş Kanunu’nun 6. maddesine göre gazetecinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için 5 yıl çalışmış olması gerekmektedir.
Tazminata esas bu süre, gazetecinin mesleğe ilk giriş tarihinden hesaplanır. Buna ek olarak, bir defa kıdem tazminatı alan gazetecinin kıdemi, yeni işine girişinden itibaren hesaplanır. Bunun aksi, gazeteci ile işveren arasında akdedilecek sözleşme ile kararlaştırılabilir. Kıdem tazminatı kişinin her çalıştığı yıla karşılık bir aylık ücreti tutarında hesaplanır. Ay ve gün olarak yıla tamamlanmamış süreler de oranlanarak ödenir (Bas. İş. K. md. 6/7).
İşveren, gazetecinin kıdem tazminatını maddi imkânsızlık nedeniyle tek seferde ödeyemezse 1 yıl içerisinde en çok 4 taksit ile ödeyebilme imkanına sahiptir. Ne var ki, işverenin bu maddi imkansızlığını, mali açıdan yetersizliğini vergi dairesi kararı ile ispatlaması zorunludur.
Yukarıda bahsedildiği üzere Basın İş Kanunu’na tabi olan bir işçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için en az 5 yıl çalışmış olması şartı aranmaktadır. Bu 5 yıllık süre ise işçinin çalıştığı iş yerinde tamamlaması gereken süre değil, mesleğe ilk giriş tarihinden itibaren hesaplanacak süredir. İşçinin bu şartı sağlaması halinde sözleşmesinin feshedildiği durumlarda, işçinin çalıştığı süre de göz önünde bulundurularak kıdem tazminatı ödenecektir.
4857 Sayılı İş Kanunu’na tabi olan işçilerde kıdem tazminatının hesaplanması hususu değerlendirildiğinde ise, bu işçilerin kıdem tazminatı için tavan sınır getirilmiştir. Buna göre işçinin maaşı fark etmeksizin işçiye, tavan sınırın üzerinde bir kıdem tazminatının verilmesi mümkün olmamaktadır. 5393 Sayılı Basın İş Kanunu’nda ise kıdem tazminatı için bir tavan sınır öngörülmemiştir. Bu kanuna tabi olan işçinin aldığı ücret tavan sınırın üzerinde dahi olsa işçi, bu ücret üzerinden kıdem tazminatı alabilecektir.
İhbar Tazminatı
İşçi ile işveren arasındaki Basın İş Sözleşmesi, kendiliğinden ya da fesih bildirimi ile sona erebilmektedir. Basın İş Kanunu’nun 5. maddesi uyarınca gazetecinin sözleşmesi işveren tarafından, haklı bir sebep olmadan ve ihbar sürelerine uyulmadan feshedilirse, gazeteci, ihbar sürelerine ilişkin ücretler tutarında ihbar tazminatına hak kazanmaktadır. Gazeteci ihbar süresine uymadan işini terk ederse, bu defa aynı miktarda ihbar tazminatını işverene ödemek durumunda kalacaktır.
5393 Sayılı Basın İş Kanunu’na göre işveren ile iş ilişkisi aralıksız olarak beş yıl süren gazetecinin işine son verilmesi için işverenin üç ay önceden fesih bildiriminde bulunması gerekmektedir. Gazetecinin iş yerinde beş yıldan kısa süre çalışması halinde ise fesih bildirimi için gerekli süre bir aydır. Gazetecinin iş sözleşmesini feshetmek istediği durumlarda ise gazetecinin yükümlülüğü en az bir ay önce işverene yazılı bildirimde bulunmaktır.
Yukarıda bahsedilen süreler, işveren ile gazeteci arasında akdedilecek olan iş sözleşmesi ile arttırılabilmektedir. Süreler verilmeksizin iş sözleşmesinin feshedilmesinin istendiği hallerde ise, fesih, bu sürelere karşılık gelen aylık ücret ödenerek derhal gerçekleştirilebilir.
Çalışma Süresi ve Fazla Mesai
4857 Sayılı İş Kanunu ve 5393 Sayılı Basın İş Kanunu karşılaştırıldığında çalışma süresi ve fazla mesaiye ilişkin farklılık İş Kanunu’nun çalışma süresini haftalık belirlemesi, Basın İş Kanunu’nun ise günlük olarak belirlemesidir.
Basın İş Kanunu’nun ilgili maddeleri uyarınca günlük çalışma süresi gece ve gündüz devrelerinde 8 saattir, 8 saatin üzerinde yapılan çalışma fazla mesai olarak kabul edilmektedir. Basın İş Kanunu’na göre fazla mesai günde 3 saati geçemez. Gazetecinin süresine bakılmaksızın ulusal bayram ve genel tatiller ile hafta tatilinde yaptığı çalışmalar da fazla mesai olarak kabul edilmektedir.[3]
Basın İş Kanunu’nda düzenlenen yıllık izin süreleri de İş Kanunu’na göre farklılıklar göstermektedir. Günlük yayın yapan işyerlerinde çalışan gazeteciler, en az bir yıl çalışmış olmaları şartıyla yılda dört haftalık izin hakkına sahip olmaktadırlar. 4 haftalık izin kullanan gazeteci izin sürecinde de tam ücretini almaya devam etmektedir. Günlük yayın yapan işyerinde çalışan gazetecinin kıdemini on yıldan fazla ise yıllık izni, altı haftadır.
Günlük yayın yapmayan işyerlerinde çalışan gazetecilerin yıllık izin haklarını değerlendirmek gerekirse bu kişiler her altı aylık çalışma süresi için iki hafta yıllık izin hakkına sahiptir.
Gazeteci, günlük yayın yapsın ya da yapmasın çalıştığı işyerinde yıllık izin hakkından feragat edemez.
İkramiye
Diğer meslek gruplarından farklı olarak gazetecilere ikramiye hakkı da tanınmıştır. Buna göre gazeteci, her yılın sonunda işverenin sağladığı karın emeğine düşen karşılığı kadar asgari bir aylık maaşını ikramiye olarak almaktadır. İşverenin bu yasal ikramiyeyi ödememesi durumunda ise gazetecinin dava yoluyla bu hakkını talep edebilmesi mümkündür.
İş Güvencesi
Basın İş Kanunu’nda gazetecilerin iş güvencesine ilişkin özel bir düzenleme bulunmamaktadır. Basın İş Kanunu ilgili maddelerinde doğrudan İş Kanunu’na yollama yapmıştır. Buna göre, gazetecinin işe iade davası açma hakkı bulunur ve bu davayı İş Kanunu’nun ilgili hükümlerine göre haksız veya usulsüz olarak işten çıkartıldığında açabilir. Gazetecinin haklı bulunduğu halde işe iadesine karar verilir ve gazeteci tazminat almaya hak kazanır.
