Hukukumuzda, idare hukuku özelinde 3 adet dava türü öngörülmüştür. Bunlar; idari işlemin iptali davaları, özel hukuktaki tazminat davalarına benzer nitelikteki tam yargı davaları ve idari sözleşmelerden doğan davalardır.
İdari işlemin iptali davası, idari işlemlerin hukuka aykırılıkları sebebiyle, hukuk sisteminden kaldırılmalarına yönelik davalardır. Kanunda ise; idari işlemler hakkında yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden biri ile hukuka aykırı olduklarından dolayı iptalleri için menfaatleri ihlâl edilenler tarafından açılan davalar olarak tanımlanmaktadır.
Esas olarak idari işlemin iptal davasının temel niteliği, iptali talep edilen idari işlemin tüm sonuçları ile birlikte ortadan kaldırılarak, kamu gücü kullanılarak menfaatleri zedelenen kişilerin hak ve özgürlüklerini korumaktır.
İdari İşlem Nedir?
Konunun iyi anlaşılması için öncelikle idari işlem kavramının açıklanması gerekir. Genel olarak, idarenin tüm eylem ve işlemlerini kapsayan idari işlem kavramı; idarenin, kamu gücü kullanarak, tek yanlı olarak yaptığı, kamusal bir nitelikli, icrai ve idare hukuku alanında bir sonuç doğuran irade beyanı olarak tanımlanabilir. Burada iptali istenebilir, bir idari işlemin olup olmadığı önem arz etmektedir. Bir idari işlemin iptalinin istenebilmesi için; idarenin kesin ve yürütülebilir bir işleminin bulunması gerekmektedir.
İşte bu idari işlemlerin şekil, sebep, konu ve maksat unsurlarından en az birinde bir hukuka aykırılık olması durumunda, bu idari işlem sebebiyle menfaati zarar gören kişiler idari işlemin iptali davası açabileceklerdir.
Bir idari işlem hakkında biraz önce sayılan 5 unsurda bir hukuka aykırılık bulunsa bile idari işlemlerin hukuka uygunluk karinelerinin bulunduğu, diğer bir anlatımla hukuka aykırı olduğu iddia edilen bir idari işlemin iptal davasına konu edilip iptaline karar verilinceye kadar hukuka uygun olduğunun kabul edildiği belirtilmelidir.
İdari Başvuru Nedir?
Kanuna göre bir idari işlemin iptaline yönelik talepli bir dava açmadan önce, dava süresi içerisinde ilgili işlemi yapan makamın üst makamına, üst makam yoksa idari işlemi yapan makamın kendisine davaya konu idari işlemin kaldırılması, geri alınması, değiştirilmesi ya da yeni bir karar verilmesi istenebilir. Tam yargı davasının aksine idari başvuru yapılması, iptal davası açılması için zorunlu tutulmamakla birlikte, idari başvuru yapılması durumunda dava açma süresi kendiliğinden duracaktır.
Böyle bir başvuruya karşı idarenin 30 günlük cevap verme süresi bulunmaktadır. İdarenin cevabının başvurucuya tebliği ile birlikte başvurucunun dava süresi kaldığı yerden devam edecektir. İdarenin 30 gün içerisinde herhangi bir cevap vermemesi halinde ise idarenin 60. günün sonunda cevap vermediği kabul edilecek ve başvurucunun dava açma süresi bu günden itibaren devam edecektir.
İdari Dava Açma Sebepleri Nelerdir?
Kesin ve icra edilebilir bir idari işleme karşı yetki, şekil, sebep, konu veya amaç yönünden hukuka aykırı olduğu gerekçesi ile iptal davası açılabilir.
Yetki bakımından hukuka aykırılık; yer itibariyle yetkisizlik, konu itibariyle yetkisizlik veya zaman bakımından yetkisizlik olarak ortaya çıkabilir. Yer itibariyle yetkisizlik; idarenin yetkili olduğu coğrafi sınır dışındaki bir yer hakkında bir idari işlem gerçekleştirdiği zaman söz konusu olur. Konu itibariyle yetkisizlik ise, idari işlemi gerçekleştiren idarenin o konuda yetkisiz olması durumunda ortaya çıkar. Zaman bakımından yetkisizlik ise göreve başlamamış ya da görev süresi dolan bir görevlinin idari işlemi geçekleştirmesi durumunda ortaya çıkar.
Şekil bakımından hukuka aykırılık, idari işlemin mevzuatta belirtilen şekil şartlarına riayet etmeden idari işlem tesis etmesi durumunda söz konusu olmaktadır.
Sebep bakımından hukuk aykırılık; idareye bir işlem tesis etmeye sevk eden amaçta ya da idarenin bir işlem gerçekleştirmekteki gerekçesinin hukuka aykırı olması durumudur. Burada belirtmek gerekir ki, her ne kadar idari işlemleri gerçekleştirmekte idarenin takdir yetkisi bulunsa da “Hukuk Devleti” ilkesi gereği idare, işlemlerini hukuka uygun bir gerekçe ile yapmak zorundadır.
Konu bakımından hukuka aykırılık; idari işlemin ortaya çıkardığı sonucun hukuka ve yasaya aykırı olmasıdır.
Amaç bakımından hukuka aykırılık ise; yapılan idari işlemin kamu yararına aykırı olması durumunda ortaya çıkmaktadır.
İdari İşlemin İptali Davasında Hak Düşürücü Süreler Nelerdir?
Kanunda belirtildiği şekliyle özel kanunlarda farklı bir süre öngörülmediği sürece idari işlemlere karşı dava açma süresi; Danıştay ve İdare Mahkemelerinde 60 gün, Vergi Mahkemelerinde ise 30 gündür. Bu süre niteliği itibariyle hak düşürücü süre niteliğindedir ve idari işlemin ilgiliye yazılı bildirimi ile başlamaktadır.
İdari İşlemin İptali Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme Hangisidir?
Yasadaki özel yetki kuralları saklı kalmak üzere idari işlemin iptali davalarında yetkili mahkeme idari işlemi gerçekleştiren merciinin bulunduğu yer mahkemesidir. Görevli mahkeme ise yine kanunda açıkça başka bir mahkeme yetkilendirilmedikçe idare mahkemeleridir.
İdari İşlemin İptali Davasını Kimler Açabilmektedir?
Kural olarak iptal davasını, söz konusu idari işlem sebebiyle menfaati zarar gören kişiler açabilmektedirler. Ancak, kişinin ihlal edilen menfaatinin meşru, güncel ve ciddi olması zorunludur.
İdari İşlemin İptal Edilmesinin Sonuçları Nelerdir?
İdari işlemin iptali kararı mahkemenin, idarenin yerine işlem yapma sonucunu doğurmamakla birlikte İptal kararının verilmesi ile yalnızca söz konusu işlem ortadan kaldırılmaktadır. Bu sonuçtan yalnız davayı açan kişi değil herkes yararlanabilmektedir.
Yüksek mahkeme kararları uyarınca idarenin, iptaline karar verilen idari işlemin tüm etki ve sonuçları ile birlikte geçmişe dönük olarak ve işlem tarihi itibariyle ortadan kalkar. Bu durumda işlemi gerçekleştiren idarenin iptaline karar verilen işlemin tüm etki ve sonuçlarını eski haline getirme yükümlülüğü bulunmaktadır.
