Ödemelerin doğru ve zamanında yapılması, işçi ve işveren arasındaki sözleşmenin temel taşlarından biridir. Ancak ne yazık ki, bazı durumlarda işçilerin ücretleri eksik ya da geç ödeniyor. Peki, böyle bir durumla karşılaştığınızda hangi haklara sahipsiniz? “Ücretin Eksik Ödenmesi ya da Zamanında Ödenmemesi Halinde İşçinin Hakları Nelerdir?” başlıklı bu makalemiz, işçilerin karşılaşabileceği bu tür durumlarda haklarını ne şekilde savunabileceğini ayrıntılarıyla ele almaktadır.
İşçi ve işveren arasında yapılan iş sözleşmeleri tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerdir. Bu kapsamda, işçinin iş görme borcunun karşısında işveren ücret ödemeyi üstlenmektedir. İş Kanunu’nda ücret; bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutar olarak tanımlanmaktadır. Dolayısıyla, ücret işçinin çalışmasının karşılığı olan hakkıdır. İşverenlerin de iş sözleşmesinden doğan başlıca borcunu oluşturmaktadır.
İşin zamanında ve dürüstlük kuralı çerçevesinde yürütülmesi işveren için ne kadar önemli ise, ücretin zamanında ve eksiksiz olarak ödenmesi de işçi için o kadar önem arz etmektedir. Kanun Koyucu işçinin ücretinin ne zaman ödeneceği hususunu düzenlememekle birlikte; işçinin ücretinin en geç 1 ay içinde ödeneceğini açıkça belirtmiştir. Dolayısıyla, ödenecek ücretlerin aylık zaman dilimini geçmemesi ve bu bir aylık sürede ücretin ödenmesi gerekmektedir. Ücretin ödendiğinin ispatı işverenin üzerindedir.
İş sözleşmelerinde ücret ödeme zamanına ilişkin kesin bir tarih belirlenmesi ya da makul bir zaman aralığında ödenmesinin vaat edilmesi mümkündür. Böyle bir durumda, ücretlerin bu belirtilen tarihlerde ödenmesi gerekmektedir.
İş sözleşmesinde ücret ödeme zamana ilişkin bir belirleme yapılmamışsa veya düzenlenen bir iş sözleşmesi mevcut değilse, ücret çalışılan ayın son günü ya da en geç takip eden ayın ilk iş günü ödenmelidir.
Ayrıca, işçinin iş sözleşmesi ücretin ödeme zamanından önce sonlanmış olsa bile işçinin ücreti ile sözleşme ve Kanun’dan doğan para ile ölçülmesi mümkün menfaatlerinin eksiksiz olarak ödenmesi gerekmektedir.
Aynen İfa ve Faiz İsteme Hakkı
Öncelikle, işçi ücretin ödenmemesi ya da eksik ödenmesi halinde, zamanaşımı süresi içinde ücretinin ödenmesini talep edebilir. Belirtmemiz gerekir ki, ücret alacaklarında zamanaşımı süresi 5 yıldır. Zamanaşımı, alacağın muaccel olmasıyla işlemeye başlayacağından, işçinin ücret alacağı, ücret ödeme tarihinde muacceliyet kazanmaktadır.
Ayrıca, işçi ödenmeyen ücretinin faizini de talep etme hakkına sahiptir. Zamanında ödenmeyen ücret alacaklarına mevduata uygulanan en yüksek faiz uygulanmaktadır. Faizin işleyeceği tarihin belirlenebilmesi için ücretin ödenmesi gereken günün tespiti önemlidir.
İşçinin Çalışmaktan Kaçınma Hakkı
Ücretleri ödenmeyen işçinin çalışmaktan kaçınma hakkı söz konusu olabilir. İş Kanunu’nda ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçinin, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabileceği düzenlenmiştir. Dolayısıyla, iş görmekten kaçınma hakkının doğabilmesi için koşullar: işverenin ödeme gününden itibaren yirmi gün işçilerin ücretlerini tamamen veya kısmen ödememesi ve bu ödememe durumunun mücbir sebebe dayanmamasıdır.
İş görmeme eyleminin nasıl gerçekleşeceği doktrinde tartışmalıdır. Kanaatimizce bu hakkın işe gitmeyerek değil, işi yapmayarak uygulanması gerekir. Zira, işçinin iş yerine gelmeden bu hakkını kullanıldığı durumlarda, işverenin işçinin iş akdini feshettiği şeklinde yorumlaması muhtemeldir.
İşçi dürüstlük kuralına uygun olarak işi bırakmalıdır. Dolayısıyla, işçi iş yerine gelerek çalışmamak şeklinde bu hakkı kullandığı durumda iş akışı engellememelidir. Aksi halde, işçinin eylemlerinin sadakat borcuna aykırılık teşkil edeceği tartışmasızdır.
Bu işçilerin iş sözleşmeleri çalışmadıkları için feshedilemez ve yerine yeni işçi alınamaz, bu işler başkalarına yaptırılamaz.
İş görmekten kaçınma bireysel ya da toplu olarak gerçekleştirilebilir. Ancak, iş görme borcunu bu nedenle yerine getirmeyen işçilerin yaptıkları eylem grev olarak nitelendirilemez.
İşçinin Haklı Nedenle Fesih Hakkı
İşçilerin ücretlerinin ödenmemesi işçiye derhal haklı nedenle fesih imkanı tanımaktadır. İş Kanunu haklı neden sebeplerini sınırlı şekilde sıralamıştır. İş Kanunu’nun 24’üncü maddesinin 2. fıkrasının “e” bendinde “İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmemesi veya ödenmemesi” şeklinde haklı fesih sebebi olarak sayılmıştır. Bu durumda, sözleşmeyi işçi kendisi feshetmiş olsa da tüm haklarını ve 1 yıldan fazla çalışması varsa kıdem tazminatı hakkını alacaktır.
İşçinin bu fesih hakkını kullanabilmesi için ücretinin belirlenen günde ödenmemesi yeterlidir. Fakat, bu hakkını kullanılırken “dürüstlük ilkesi” gereği hakkın kötüye kullanılmaması gerekir. Genel olarak ücretlerin zamanında ödendiği bir iş yerinde ödeme gününün kısa bir süre geçmesi halinde, bu durumun süreklilik arz etmemesi koşuluyla, işçinin iş akdini feshetmesi dürüstlük ilkesine ve iş ahlakı kurallarına aykırı bir davranış olacaktır.
Yalnızca asıl ücreti değil, her türlü ücret eklerinin ödenmemesi halinde de bu hak kullanılabilir. Asıl ücrete eklenen ve işçiye yan ödeme biçiminde sağlanmış bulunan para ve parayla ölçülebilen yararlar bu kapsamdadır. Asıl ücret dışındaki ücret eklerine ikramiye, prim, komisyon, fazla çalışma ücreti, genel tatil ücreti, ulusal bayram ve tatil ücreti örnek gösterilebilir.
Ayrıca, ücretin yalnızca ödenmemesi değil; geç ödenmiş olması da işçiye derhal fesih hakkını vermektedir.
İşçinin ücretinin ödenmemesi nedeniyle derhal fesih hakkını altı iş günü içinde kullanması gerekmektedir. Bu hak düşürücü süredir. Ancak, işverence ücretin ödenmemesi hali devam ettiği sürece bu hak düşürücü süre işlemeye başlamaz.
Tazminat İsteme Hakkı
İşçinin ücretinin ödenmemesi, geç ödenmesi ya da eksik ödenmesi halinde zarar gören işçi maddi ya da manevi zararını ispatlamak suretiyle işverenden tazminat talep edebilir. Bunun için işçinin maddi veya manevi bir zarara uğramış olması gerekmektedir. İşçinin ücretin ödenmesi için gereksiz olarak yapmak zorunda kaldığı noter masrafları maddi zarara; ücretini alamayan işçinin borçlarını ödeyemeyerek başkasından borç almak zorunda kalması ve mahcup olması ise manevi zarara örnek gösterilebilir.
Maddi ve manevi tazminat istemlerinin yanında iş sözleşmesinin haklı nedenle feshedilmesinden kaynaklanan tazminat hakları da saklıdır.
Ayrıca, işverenin eşit davranma ilkesi gereğince ücretin belirlenmesi veya ödenmesi aşamasında işverenin dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep gibi sebeplerle ayrımcılık yapması veyahut tam süreli çalışan ile kısmi süreli çalışan, belirli süreli çalışan ile belirsiz süreli çalışan arasında bir ayrım yapması halinde işçinin 4 aya kadar ücreti tutarında bir ayrımcılık tazminatı talep etme hakkı da bulunmaktadır.
Sonuç
Sonuç olarak, işçinin ücretinin zamanında ödenmemesi ya da eksik ödenmesi işveren açısından birçok hukuki sonuç meydana getirmektedir. Tüm bu süreçlerle ilgili herhangi bir sorunuz olması halinde MGC LEGAL hukuk danışmanlarına yönlendirmenizi rica ederiz.
Kaynakça
AKKIŞLA, Sena, “Ücret Ödemesinin İspatı”, Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C: 5, S: 1, 2020, s. 121-142.
DULAY, Dilay, İşçi “Ücretinin Ödenmemesi ve ödememe Halinde Sorumlu Olan İşverenlerin Tespiti”, Terazi Hukuk Dergisi, C: 7, S: 73, 2012, s. 49-56.
EVREN, Öcal Kemal, “Ücret Ödenmemesinin Hukukî Sonuçları”, Terazi Hukuk Dergisi, C: 2, S: 9, 2007, s. 55-64.
KANIVAR, Beril, “İşçinin Ücretinin Süresinde Ödenmemesi Ve Sonuçları”, Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı Özel Hukuk Tezli Yüksek Lisans Programı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2022.
ÖZDEMİR, Cumhur Sinan, “İşçinin Ücret Alacağı Ve Belirsiz Alacak Davası”, Terazi Hukuk Dergisi, C: 9, S: 100, 2014, s. 382-385.
SÜZEK, Sarper, “İşçi Ücretlerinin Ödenmemesinin Hukuki Sonuçları”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C: 56, S: 4, 2007, s. 207-221.
