Hakaret suçu, 5237 s. TCK’da şerefe karşı suçlar başlığı altında düzenlenmiştir. Hakaret ve sövme fiilleri, hakaret üst başlığı altında beraber düzenlenmiştir.
Hakaret Suçunun Çeşitleri Nelerdir?
Huzurda Hakaret: TCK m. 125/1’e göre; bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat eden veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran kişi, cezalandırılır. TCK m. 125/2’ye göre; fiilin, mağduru muhatap alan sesli, yazılı veya görüntülü bir iletiyle işlenmesi halinde, ilk fıkrada belirtilen cezaya hükmolunur. Hakaret suçunun huzurda gerçekleşmiş sayılabilmesi için fail ve mağdurun birbirlerini görmeleri şart değildir.[1] Mağdurun fail tarafından söylenen sözleri duyması ve failin de bunu bilmesi, suçun oluşması için yeterlidir.
Gıyapta Hakaret: TCK m. 125/1’e göre; mağdurun gıyabında hakaretin cezalandırılabilmesi için fiilin en az üç kişiyle ihtilat ederek işlenmesi gerekir. Bu kişilerin bir arada bulunmaları ve fiile aynı zamanda vakıf olmaları gerekmez.[2] Kanun, ihtilatın şekline ilişkin bir düzenleme içermemektedir. Fiil isnadı veya sövmenin üçüncü kişilerin bilgisine ulaştırmaya uygun ve elverişli herhangi bir şekilde gerçekleştirilmesi mümkündür. Bu kişilerin hakaretin anlamını kavrayabilmeleri gerekir. Üç kişi içine failin kendisi, yasal olarak sırrı muhafaza etmekle yükümlü kişiler ve temyiz kudretinden mutlak surette yoksun olanlar dahil değildir.[3]
Hakaret Suçunun Özellikleri Nelerdir?
Suçla Korunan Hukuki Değer: Hakaret suçu ile, şeref ve sosyal saygınlık korunur. TCK’da, “bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldırmak” deyimine yer verilmek suretiyle hem iç hem de dış şeref korunmuştur.[4]
Hakaret Suçunun Maddi Unsurları Nelerdir?
Fail-Mağdur
Fail ve mağdur, herhangi bir kimse olabilir. Kanun, “bir kimse” demek suretiyle bunu vurgulamıştır. Mağdurun isminin açıkça zikredilmesi gerekmez. Kim olduğunun anlaşılması yeterlidir (TCK m. 126).
TCK m. 125/5’e göre; kurul hâlinde çalışan kamu görevlilerine görevlerinden dolayı hakaret edilmesi hâlinde suç, kurulu oluşturan üyelere karşı işlenmiş sayılır.
Mağdurun ölü olması halinde, TCK m. 130’da düzenlenen “kişinin hatırasına hakaret” suçu oluşur.
Belli bir kişiye yönelik olmakla beraber başka bir kişiyi de tahkir edici niteliği haiz olan hakaretin söz konusu olması halinde mağdur sayısı kadar suç bulunur.
Eylem
Suçun oluşması için; somut bir fiil veya olgu isnat edilmesi ya da sövme gerekir. Seçimlik hareketli bir suçtur. İsnat olunan husus belirgin olmalıdır. İsnat; söz, yazı, resim ya da işaretle işlenebilir. Somut fiil veya olgu mağdura isnat edilmeli ve bu isnat tahkir edici nitelikte olmalıdır. Sövme fiili de tahkir edici nitelik taşımalıdır. Tahkir edici olma; örf ve adete göre kamuoyunca mağdurun şeref ve haysiyetini sarsacak nitelikte sayılmasıdır.[5]
Hakaret suçu, soyut tehlike suçu ve ani suçtur.
Hukuka Aykırılık
Mağdurun rızası, bir hukuka uygunluk sebebi olarak hakaret suçu bakımından uygulama alanı bulur.[6]
Eleştiri hakkı, Anayasanın 26. maddesinde düzenlenen düşünce açıklama ve yayma özgürlüğünün uzantılarındandır. Eleştiriden söz edilebilmesi için; eleştiri konusu olayın gerçek olması, eleştiri konusu olayın güncel olması, eleştiride kamusal ilgi ve yararın bulunması ve eleştiri ile işlenen suç arasında düşünsel bir bağın bulunması gerekir. Eleştiride, eleştiri konusu olayın açıklanması için gerekli ve yararlı olmayan, kişilik haklarına saldırı mahiyetinde ifadeler kullanılmamalıdır.[7]
İddia ve savunma dokunulmazlığı, TCK m. 128’de düzenlenmiştir. İlgili hükme göre; yargı mercileri veya idari makamlar nezdinde yapılan yazılı veya sözlü başvuru, iddia ve savunmalar kapsamında, kişilerle ilgili olarak somut isnatlarda ya da olumsuz değerlendirmelerde bulunulması halinde ceza verilmez. Ancak, bunun için isnat ve değerlendirmelerin, gerçek ve somut vakıalara dayanması ve uyuşmazlıkla bağlantılı olması gerekir.
Manevi Unsur
Genel kast ile işlenen bir suçtur, özel kast aranmaz. Fail, fiili ve neticeyi bilmeli ve istemelidir. Gıyapta hakaret suçunda fail, hakareti içeren söz, yazı veya hareketin en az 3 kişiye ulaşmasını istemelidir.
Kişide hata halinde hata önemsizdir. Zira korunmak istenen hukuki değer şerefli yaşama hakkı olup, mağdurun kimliği suçun oluşması açısından bir fark yaratmaz.
Nitelikli Haller
Ağırlatıcı Sebepler: TCK m. 125/3 uyarınca hakaret suçunun kamu görevlisine karşı görevinden dolayı; dini, siyasi, sosyal, felsefi inanç, düşünce ve kanaatlerini açıklamasından, değiştirmesinden, yaymaya çalışmasından, mensup olduğu dinin emir ve yasaklarına uygun davranmasından dolayı; kişinin mensup bulunduğu dine göre kutsal sayılan değerlerden bahisle işlenmesi halinde, cezanın alt sınırı bir yıldan az olamaz. TCK m. 125/4 uyarınca; hakaretin alenen işlenmesi halinde ceza altıda biri oranında artırılır.
Hafifletici Sebepler: TCK m. 129/1 uyarınca; hakaret suçunun haksız bir fiile tepki olarak işlenmesi halinde, verilecek ceza üçte birine kadar indirilebileceği gibi, ceza vermekten de vazgeçilebilir. TCK m. 129/3 uyarınca; hakaret suçunun karşılıklı olarak işlenmesi halinde, olayın mahiyetine göre, taraflardan her ikisi veya biri hakkında verilecek ceza üçte birine kadar indirilebileceği gibi, ceza vermekten de vazgeçilebilir.
Şahsi Cezasızlık Sebepleri-Cezayı Kaldıran Haller
İspat Hakkının Kullanılması: TCK m. 127/1’e göre; isnat edilen ve suç oluşturan fiilin ispat edilmiş olması halinde kişiye ceza verilmez. Bu suç nedeniyle hakaret edilen hakkında kesinleşmiş bir mahkûmiyet kararı verilmesi halinde, isnat ispatlanmış sayılır. Bunun dışındaki hallerde isnadın ispat isteminin kabulü, ancak isnat olunan fiilin doğru olup olmadığının anlaşılmasında kamu yararı bulunmasına veya şikayetçinin ispata razı olmasına bağlıdır. TCK m. 127/2’ye göre ise; ispat edilmiş fiilinden söz edilerek kişiye hakaret edilmesi halinde, cezaya hükmedilir.
Suçun Haksız Bir Fiile Tepki Olarak İşlenmesi: TCK m. 129/1’de düzenlenmiştir. Hükmün uygulanabilmesi için; tahriki teşkil eden bir fiil bulunmalı, bu fiil haksız olmalı, hakaret hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında işlenmeli ve tahrik üzerine işlenen fiil hakaretten ibaret bulunmalıdır.
Suçun Kasten Yaralama Suçuna Tepki Olarak İşlenmesi: TCK m. 129/2’ye göre; bu suçun, kasten yaralama suçuna tepki olarak işlenmesi halinde, kişiye ceza verilmez.
Hakaret Suçunun Karşılıklı Olarak İşlenmesi: Karşılıklı olarak işlenen suçlar sadece hakaret suçu olmalı, ilk tahkir haksız olmalı ve tahkirler karşılıklı olmalı, aralarında nedensellik bağlantısı mevcut olmalıdır.
Teşebbüs: Tehlike suçu olduğundan teşebbüs mümkün değildir. Yazılı araçların kullanılması halinde ancak teşebbüs söz konusu olabilir. Çünkü ancak bu olasılıkta icra hareketlerinin bölünebilmesi mümkündür.[8]
İnternet Üzerinden Hakaret Suçu İşlenmesi ve İspat Sorunu
Hakaret suçu, günümüzde en çok internet yoluyla işlenmektedir. Sosyal medya araçlarıyla doğrudan mağdurun hedef alınarak hakaret edilmesi hakaret suçunu oluşturur.[9] Başkasından gelen hakaret içerikli bir e-mail mağdura “forward” edilerek gönderildiğinde dahi hakaret suçu oluşur.[10]
Bu suçun internet yoluyla ispatlandığının ispatı, saklanabilmesi ve görüntülerinin alınabilmesi sebebiyle ispat açısından kolaydır.[11] İnternet yoluyla hakaret suçunun işlenmesinde sorunlu olan nokta, failin tespit edilmesidir. Zira, bu şekilde hakaret suçunu işleyen kişiler kendi kimliklerini kullanmamakta, sahte kimlik kullanarak ya da takma ad kullandıkları sosyal medya hesapları ya da iletişim araçları ile suçlarını işlemektedirler.[12] Faillerin sahip olduğu bu imkana rağmen, adli birimler yaptıkları detaylı araştırmalar neticesinde suçu işleyen bu kişileri bulmaktadırlar.
Ölünün Hatırasına Hakaret Suçu: Suç, mağdurun ölü olması sebebiyle yalnızca gıyapta ihtilatlı hakaret şeklinde işlenebilir.
Ölüleri Tahkir Suçu (TCK md. 130/2): Suçun hukuki konusu, ölünün ceset ve kemikleridir. Fail, herhangi bir kişi olabilir. Suçun fiili, ceset veya kemikleri almak veya ceset veya kemikler hakkında tahkir edici fiillerde bulunmaktır. Kanun hükmünü icra, bu suç bakımından hukuka uygunluk sebebidir. Kasten işlenebilir. Neticesi harekete bitişik olduğundan teşebbüs mümkün değildir.
Tehdit Suçu ve Özellikleri (TCK m. 106)
Suçla Korunan Hukuki Değer: Suçla korunan hukuki değer, kişinin karar verme ve hareket etme hürriyetidir.
Tehdit Suçunun Maddi Unsurları Nelerdir?
Fail-Mağdur
Fail, herkes olabilir. Mağdur ise, belirli ya da belirlenebilir bir kişi olmalıdır. Tehdidin konusunu oluşturan kötülük ya da haksızlık mağdurun şahsına yönelebileceği gibi, mağdurun bir yakınına da yönelebilir. Mağdur, tehdidin anlam ve sonuçlarını anlayabilecek durumda olmalıdır.
Eylem
Mağdurun kendisinin veya yakınının hayatına, vücut veya cinsel dokunulmazlığına yönelik bir saldırı gerçekleştirileceğinden bahisle tehdit edilmesi gerekir. Suçun daha az cezayı gerektiren ve takibi şikâyete bağlı olan şekli bakımından tehdidin malvarlığı değerlerine ya da diğer hukuki değerlere yönelik olması gerekir. Tehdit, elverişli olmalıdır. Doğrudan fail tarafından gerçekleştirilebileceği gibi, üçüncü bir kişi aracılığıyla da iletilebilir. Tehdit suçu, dolaylı ifadeler ile de işlenebilir. Tehdidi oluşturan fiilin sözlü olarak gerçekleştirilmesi şart değildir.[13]
Hukuka Aykırılık Unsuru
Saldırı haksız olmalıdır. Hakkın kullanılacağının bildirilmesi (TCK m. 26) tehdit suçunu oluşturmaz. Fakat kişinin talebi kanuna aykırı veya mağdurun yükümlü olmadığı bir şeyi yapmaya veya yapmamaya ya da haksız çıkar sağlamaya yönelik ise şantaj suçu (TCK m. 107) meydana gelir.[14]
Manevi Unsur
Tehdit suçunun oluşması için genel kast yeterlidir.
Tehdit Suçunda Nitelikli Haller Nelerdir?
Daha Az Ceza Verilmesini Gerektiren Hal: TCK m. 106/1, cümle 2 uyarınca; malvarlığı itibarıyla büyük bir zarara uğratacağından veya sair bir kötülük edeceğinden bahisle tehdit durumunda suçun basit şekline göre daha az cezaya hükmedilir. Bu suçun soruşturulması ve takibi şikâyete bağlıdır.
Daha Fazla Ceza Verilmesini Gerektiren Haller: TCK m. 106/2’ye göre; suçun silahla, kişinin kendisini tanınmayacak bir hale koyması suretiyle, imzasız mektupla veya özel işaretlerle, birden fazla kişi tarafından birlikte, var olan veya var sayılan suç örgütlerinin oluşturdukları korkutucu güçten yararlanılarak işlenmesi halinde cezada artırıma gidilir.
İnternet Yoluyla Tehdit Suçu İşlenmesi
Sosyal medya sitelerinin kullanıcılarının IP adreslerini paylaşmamaları sebebiyle sosyal medya üzerinden sahte hesap açarak tehdit suçunun işlenme oranı oldukça fazladır. Tehdit suçunun sahte hesap açarak işlenmesi hali, TCK m. 106/2, b bendi kapsamına girmekte olup, cezanın arttırılması gerekmektedir. İspat güçlüğü sebebiyle mağdurun konuşma içeriklerini savcılıkla paylaşması çok önemlidir. Facebook, Google gibi şirketler kullanıcı bilgilerini üçüncü kişilerle paylaşmadığından mağdurun hesap şifresini savcılık ile paylaşması da failin tespiti açısından son derece faydalı mahiyettedir.[15]
Şantaj Suçu ve Özellikleri (TCK m. 107)
Tehdit Suçu ile Farkı: Tehdit suçunda mağdura ileride gerçekleştirileceği bildirilen haksız bir saldırı ya da sair bir kötülük söz konusudur. Şantaj suçunda ise fail, hakkı olan veya yükümlü olduğu bir şey ile mağduru belirli bir şekilde davranmaya zorlar. Tehdit daha genel bir düzenleme niteliğine sahipken şantajın kapsamı kanunda ayrıca sınırlandırılmıştır.[16]
Korunan Hukuki Değer: Korunan hukuki değer, kişinin irade ve hareket serbestisidir.
Şantaj Suçunun Maddi Unsurları Nelerdir?
Fail-Mağdur
Fail herhangi bir kişi olabilir ancak suçun 1. fıkrada düzenlenen şekli bakımından failin hukuken korunan herhangi bir hakka sahip olması ya da herhangi bir yükümlülük sahibi olması gerekir. Failin kamu görevlisi olması ve görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle haksız çıkar sağlaması durumunda ise daha özel hüküm niteliğinde olması sebebiyle irtikap suçu (TCK m. 250) oluşur.
Mağdur, herhangi bir kişi olabilir.
Eylem
Seçimlik hareketli bir suçtur. Mağduru kanuna aykırı veya yükümlü olmadığı bir şeyi yapmaya veya yapmamaya zorlama, mağduru haksız çıkar sağlamaya zorlama ya da mağdurun şeref ve saygınlığına zarar verecek nitelikteki hususların açıklanacağı veya isnat edileceği tehdidinde bulunma eylemlerinin birinin gerçekleştirilmesi neticesinde şantaj suçu oluşur.
Hukuka Aykırılık Unsuru
Özellikle ilk iki seçimlik hareket bakımından faile ait bir hakkın veya yükümlülüğün varlığının gerekmesi bu fiilleri hukuka uygun hale getirmez. Zira hakkın kötüye kullanılması söz konusudur ve hukuk düzeni hakkın kötüye kullanılmasını korumaz.[17]
Manevi Unsur
Failin birinci fıkra bakımından kanuna aykırı veya yükümlü olmadığı bir şeyi yapmaya veya yapmamaya zorlama veya haksız çıkar sağlama özel kastı ile, ikinci fıkra bakımından ise kendisine veya başkasına yarar sağlama özel kastıyla hareket etmesi gerekir.[18]
Şantaj Suçunun İnternet Yoluyla İşlenmesi ve İspat Sorunu
Şantaj suçu bakımından genellikle suça konu materyaller özel hayat ile ilgili olmaktadır. Bu durumda halka açıklık ilkesinin geçerli olduğu bir muhakemede, özel hayatın ihlal edilme ihtimali söz konusu olabilmektedir. Bu sebeple özel hayata ilişkin delil niteliği taşıyan materyallerin üçüncü kişilere ulaşmasını önleyecek mahiyette tedbirler alınması bir mecburiyettir.
İnternet yoluyla işlenen şantaj suçu bakımından ispat araçları korunmalıdır. Görüşme kayıtları, mesajlaşmalar, sesli veya görsel iletiler kaydedilirse ispat kolaylaşır.[19]
Veli Özer Özbek, Koray Doğan, Pınar Bacaksız, “Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler”, Seçkin, 2020.
Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku Prof. Dr. Durmuş Tezcan, Prof. Dr. Mustafa Ruhan Erdem, Yrd. Doç. Dr. Rıfat Murat Önok, Seçkin, Temmuz 2012.
Av. Baran Doğan Hukuk Bürosu, “Hakaret Suçu Nedir?”, <https://barandogan.av.tr/blog/ceza-hukuku/hakaret-sucu.html>
MDM Hukuk & Danışmanlık, “Bilişim Yoluyla İşlenen Hakaret Suçu”, <https://mdmhukuk.com/bilisim-yoluyla-islenen-hakaret-sucu/>
Kulaçoğlu Hukuk Bürosu, “Sosyal Medya ve İnternet Yoluyla Tehdit Suçu”, <https://kulacoglu.av.tr/internet-yoluyla-tehdit/>
Referanslar
[1] Veli Özer Özbek, Koray Doğan, Pınar Bacaksız, “Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler”, Seçkin, 2020: 503.
[2] Özbek, Doğan, Bacaksız, “Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler”, 504.
[3] Özbek, Doğan, Bacaksız, “Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler”, 505.
[4] Özbek, Doğan, Bacaksız, “Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler”, 505.
[5] Özbek, Doğan, Bacaksız, “Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler”, 512.
[6] Özbek, Doğan, Bacaksız, “Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler”, 517.
[7] Özbek, Doğan, Bacaksız, “Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler”, 519.
[8] Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku Prof. Dr. Durmuş Tezcan, Prof. Dr. Mustafa Ruhan Erdem, Yrd. Doç. Dr. Rıfat Murat Önok, Seçkin, Temmuz 2012 / 8. Baskı, sf. 469.
