Hacze iştirak cüzi icrayı külli icraya yaklaştıran bir durumdur. Birden çok alacaklısı olan ve malvarlığı tüm borçlarını karşılamayan borçlunun malı üzerinde alacaklılardan biri tarafından koyulan ilk hacze, daha sonra aynı malı haczettiren ve şartları sağlayan diğer alacaklıların aynı derecede katılmasını ve satış bedelinden pay elde etmesini düzenleyen kuruma hacze iştirak denir. Bu müesseseye ancak borçlunun malvarlığının kendisine karşı takip yapan alacaklıların alacağını karşılayamadığı takdirde başvurulur.
Hacze iştirak İcra İflas Kanunu’nun (İİK) 100-101. maddelerinde düzenlenmektedir. Kanunumuz hacze katılmayı, hacze takipli katılma (hacze adi iştirak) ve hacze takipsiz katılma (hacze imtiyazlı iştirak) olmak üzere 2’ye ayırarak düzenlemiştir. Hacze iştirak halinde bütün alacaklılar borçlunun malvarlığı üzerinde eşit olarak yararlanır ve bu sayede alacaklılar icra takibi için birbirleriyle yarış içine girmez ve borçlunun da zor duruma düşmesi engellenir.
Yabancı ülke uygulamalarında hacze iştirak konusuna kısaca değinecek olursak, Alman hukukunda ilk alacaklı alacağına ulaşmadan, diğer alacaklılara alacaklarının ödenmesi söz konusu olmadığından hacze iştirak müessesesinden bahsedilmez. Alman hukukunda öncelik ilkesi hakimdir. Buna göre, ilk haciz koyan alacaklı lehine bir rehin hakkı tanınmıştır ve daha sonraki haciz koyacak alacaklılara oranla ilk alacaklı bir rüçhan hakkına sahiptir.
Fransız hukukundaki sistem ise eşitlik ilkesine dayanmaktadır. Malların bedeli hacze iştirak eden tüm alacaklıların alacağını karşılamaz ise, alacakları oranında paylaştırma söz konusu olmaktadır. İsviçre hukuku ise diğer iki hukuk sistemindeki hacze iştirak durumunun sakıncalarını gidermek için grup sistemini benimsemiştir. Burada ilk hacizden sonra otuz gün içerisinde haciz talebinde bulunan kişiler, ilk haciz talebinde bulunan alacaklı ile birinci grubu oluşturur. Takip eden otuz günlük dönemlerde haciz talebinde bulunan alacaklılar ise sonraki grupları ifade eder. Bir önceki grubun alacağı ödenmeden bir sonraki gruba geçiş yapılmaz. Hacizli mal bedeli aynı grupta yer alan alacaklıların alacağını karşılamıyorsa alacakları oranında paylaştırmada bulunulur.
Türk hukuk sisteminde İİK’da düzenlenen hacze iştirak ise bahsedilen diğer hukuk sistemlerindeki düzenlemelerden farklıdır. İİK, İsviçre hukukundaki hacze iştirak yöntemindeki grup sisteminden kötü niyetli borçlular tarafından suistimal edilmeye müsait olması nedeniyle ayrılır. Hacze takipli (adi) iştirak müessesinde, İİK madde 100’deki şartları yerine getirmiş olan alacaklılar, ilk haciz sonucu satılan malın tutarı icra veznesine girinceye kadar hacze iştirak edebilir. Fakat burada kanun hacze katılmak için takip şartı, öncelik şartı, öncelik şartının belgelenmesi ve zaman şartı olarak 4 şart öngörmektedir.
Hacze Adi İştirak Nedir?
Hacze adi iştirak İcra İflas Kanununun 100.maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre adi iştirakın şartları şu şekildedir.
Hacze iştirak edecek olan alacaklı tarafından borçluya karşı bir takip başlatılmış olmalı ve bu takibin kesinleşmesi gerekmektedir.
Hacze iştirak edecek olan alacaklının alacağı ilamsız icraya dayanıyorsa, ilk haczin takip talebinden önce doğmuş olmalıdır.
Hacze iştirak edecek olan alacaklının alacağı ilamlı takibe dayanıyorsa, ilamın verilmiş olduğu davanın açıldığı tarihten önce doğmuş olmalıdır.
Alacak kanunda sayılan belgelerden birine dayanmalıdır:
Hacze katılmak isteyen alacaklının alacağı İİK Md. 100/1-4 bentleri arasındaki belgelere dayanmalıdır. Bu belgeler;
İlk haciz ilamsız takibe dayanıyorsa, takip talebinden; ilama dayanıyorsa, dava açılmasından önce yapılan takip üzerine aciz belgesi
Takip talebi veya dava açılmasından önce açılmış bir dava üzerine alınmış ilam
Takip talebi veya dava açılmasından önce tarihli resmi veya tarih ve imzası tasdikli bir senet
Takip talebi veya dava açılmasından önce tarihli resmi dairelerin veya yetkili makamların yetkileri dahilinde usulüne göre verdikleri bir makbuz veya belge.
Haciz üzerine satılan malın bedeli vezneye girmeden önce hacze katılmak için başvuru yapılmalıdır .
Hacze iştirak talebi hacizde ilk sırada bulunan icra takibinin yapıldığı icra müdürlüğüne yapılmaktadır. İcra müdürlüğü tarafından hacze iştirak şartları incelenerek, hacze iştirak talebi hakkında karar verilir. İcra müdürlüğünün vermiş olduğu karara karşı şikayet yoluna başvurmak mümkündür.
Hacze İmtiyazlı İştirak Nedir?
Bu ayrımda ise hacze katılacak kişinin borçluya takip yapmasına gerek yoktur. Hacze takipsiz katılabilenler, hukuki ve fiili engeller nedeniyle, kanun tarafından kendilerine ayrıcalık tanınan kişilerdir. Bu ayrıcalıklı kişiler daha önceden icra takibi yapmadan başka bir alacaklı tarafından konulmuş olan hacze iştirak edebilirler. Bu imtiyaz hakkı üçüncü kişilere devredilemez. İİK’nın 101.maddesine göre borçlunun eşi, çocukları, borçlunun veli, vasi veya kayyımı olduğu kişiler hacze imtiyazlı olarak iştirak edebilen alacaklılar arasında sayılmıştır.
Hacze takipsiz katılmanın da bazı şartları vardır. Buna göre İİK madde 101’de sayılan kişilerin hacze takipsiz katılabilmesi borçlunun malı üzerinde haciz konulması şartına bağlıdır. Burada kural icra dosyasında bir talebin bulunması ve bu talebe alacaklının itiraz hakkının tanınmasıdır.[1] Bir diğer şart ise süredir. Hacze takipsiz katılabilmek için ilk haczin, evliliğin, velayetin ve vesayetin devamı sırasında veya bu ilişkilerin son bulmasından itibaren 1 yıl içinde konulması gerekir.
Eşler arasında MK m. 165-166 gereği cebri icra yasağı vardır. Buna göre eşler evlenmenin devamı süresi içerisinde cebri icra takibi yapamazlar. Ancak kanun buna bir istisna getirmiştir: Eşlerden birine karşı üçüncü bir kişi tarafından icra takibi yapılması halinde, diğer eş, hacze imtiyazlı olarak katılabilir. Hacze takipsiz katılmada usul, katılma istemi üzerine icra dairesi alacaklıya ve borçluya haber vererek 7 gün içinde itiraz etme hakları olduğunu bildirir. İtirazın yapılması belirli bir şekle tabii değildir.
İtiraz halinde, istemde bulunan kişinin geçici olarak hacze katılması kabul edilmiş olur ve 7 gün içinde dava açması gerekir aksi halde katılma hakkı düşer. Yargıtay 12. Hukuk Dairesi’nin Karara konu olayda, icra dosyası kapsamında olan nüfus kaydına göre şikayetçi üçüncü kişi ile borçlunun evli olduğu ve hacizli taşınmazın 2015 tarihinde alacağa mahsuben ihale edildiği, henüz ihale bedelinin icra veznesine girmediği, icra müdürünün hacze imtiyazlı iştirak talebini alacaklıya ve borçluya tebliğ etmediği anlaşılmıştır. Mahkemece, yasal hısım olan alacaklı şikayete dahil edilip, taraf teşkili sağlandıktan sonra, borçlunun eşi olan üçüncü kişinin hacze imtiyazlı olarak iştirak edebileceği gözetilerek şikayetin kısmen kabulüyle icra müdürlüğünün işleminin “hacze imtiyazlı iştirak talebinin alacaklı ve borçluya bildirilmesine” şeklinde düzeltilmesine karar verilmesi gerekirken hüküm tesisi isabetsizdir. Bu nedenle mahkeme bu kararın bozulmasına hükmetmiştir.[2]
Hacze İmtiyazlı Katılmanın Koşulları Nelerdir?
Hacze katılma talebi kabul edilirse, hacze katılanlar bir topluluk meydana getirir. Fakat bu topluluğun bir tüzel kişiliği bulunmaz, aralarında sadece bir menfaat birliği vardır. Hacizli malın satımı için hacze katılanlardan birinin talebi yeterlidir. Hacizli mal satıldıktan sonra elde edilen ücret, önce birinci derecedeki hacze katılan alacaklılara ödenir. Daha sonra bir şey artması halinde bu ikinci dereceye verilir. Paylaştırma bu şekilde devam edilir.
Satılan hacizli malların tutarı, hacze katılan alacaklıların alacaklarını karşılamaya yetmez ise ve borçlunun elinde başka satılacak mal yok ise, icra dairesi bir sıra cetveli düzenler, paylaştırma da bu sıraya göre yapılır. Buna göre, nafaka ilamına dayanan alacaklı, birinci sıraya girecektir.[3]
Kaynakça
Yargıtay Kararları: Lexpera, HukukTürk
Yılmaz, A. E. “Hacze Takipsiz Katılma (Hacze imtiyazlı iştirak)”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 31, S. 1. (1974 ).
TUNA, A. K. O., Hacizde İstihkak Yöntemi ve Hacze İştirak, İstanbul Barosu Dergisi, 89.1, (2015): 140-156.
-Üstün, Ü.S. Kamu Alacaklarında Rüçhan Hakkı, Legal Yayıncılık, 2013, s. 82-94.
