Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takip, alacaklı için, genel haciz yoluyla takibe göre alacaklıya alacağına daha hızlı kavuşma imkânı sağlar. Genel haciz yoluyla takipte olduğu gibi doğrudan ödeme emrine itirazla takibin durdurulması mümkün değildir.
Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte, takibin kesinleşmesi aşamasına kadar olan kısım genel haciz yoluyla takibe göre farklılık arz etmektedir. Takibin kesinleşmesinden sonraki haciz, satış ve paraların paylaştırılması aşamalarındaki usul ise genel haciz yoluyla aynıdır.
Kambiyo Senetlerine Özgü Takibin Maddi ve Şekli Koşulları Nelerdir?
Alacağın Kambiyo Senedine Dayanması
İcra ve İflas Kanunu (İİK) m. 167/I uyarınca “Alacağı çek, poliçe veya emre muharrer senete müstenit olan alacaklı, alacak rehinle temin edilmiş olsa bile, bu bölümdeki hususi usullere göre haciz yolu ile veya borçlu iflasa tabi şahıslardan ise iflas yolu ile takipte bulunabilir.”
Kambiyo senetleri çek, bono, poliçedir. Kambiyo senetleri poliçe, bono ve çekten ibaret olduğuna göre, ancak bunlardan birine dayanılıyorsa kambiyo senetlerine özgü takip yollarına başvurulabilir.
Takibe konu senedin bir kambiyo senedi olup olmadığını öncelikle icra müdürü değerlendirecek ve takdir edecektir. Takibe konu senet kambiyo senedi vasfını haiz olmamasına rağmen ödeme emri gönderilirse, borçlu, ödeme emrinin tebliğinden itibaren beş gün içinde icra mahkemesi nezdinde şikayet yoluna başvurabilir.
Alacaklının Takip Hakkı Bulunması
İİK madde 170’a/I uyarınca, takip alacaklısının kambiyo senedi uyarınca takip hakkı bulunması yani senedin yetkili hamili olması gerekir. İİK m. 170’a/I yalnız alacaklının takip hakkı bakımından düzenlenme getirmiş olmasına karşılık aleyhine talepte bulunulan borçlunun da kambiyo senedi uyarınca sorumlu kişilerden olması gerekir.
Kambiyo senetlerine özgü takiplerde alacaklının yetkili hamil olup olmadığı ve borçlunun kambiyo senedi uyarınca sorumlu bulunup bulunmadığı, Türk Ticaret Kanun hükümleri uyarınca belirlenir.
Bu bağlamda, kambiyo senedi uyarınca yetkili hamil olmayan kişinin talebiyle ve/veya kambiyo senedi uyarınca sorumlu bulunmayan kişiye karşı ödeme emri gönderilirse, borçlu, ödeme emrinin tebliğinden itibaren beş gün içinde şikayet yoluna başvurabilir.
Kambiyo Senedinin Vadesi Gelmesi
İİK madde 168/I uyarınca kambiyo senetlerine özgü takip yoluna başvurulabilmesi için takibin dayandığı kambiyo senedinin vadesinin gelmiş olması gerekir. Vadenin gelip gelmediğini öncelikle icra müdürü tarafından incelenir.
Takibin konusunu oluşturan kambiyo senedinin vadesi gelmiş olmalıdır. Aksi halde icra müdürü borçluya ödeme emri göndermemelidir. İcra müdürü kambiyo senedinin vadesinin gelmediğini gördüğü halde borçluya ödeme emri gönderirse, borçlu icra mahkemesinde yedi gün içinde şikâyet yoluna başvurabilir.
Kambiyo Senedinin İcra Dairesine Tevdi Edilmesi
İİK madde 167/II uyarınca alacaklı, takip talebine, kambiyo senedinin aslını ve borçlu adedi kadar tasdikli örneğini eklemek zorundadır.
İİK madde 167/2 uyarınca kambiyo senedinin aslının ve borçlu adedi kadar onaylı örneğinin takip talebine eklenmesi zorunludur. Bu kuralın istisnası kambiyo senetleri başlığı altında düzenlenen çek ve ilgili kanunun 3/5’te düzenlenmiştir; bu hükme göre, çek hamili fotokopiye (aslı değil) dayanarak ödenmeyen kısım için kambiyo senetlerine özgü takip başlatabilir. İcra müdürü eğer senedin aslının takip talebine eklenmediğini tespit ederse, takip talebini reddetmesi gerekir.
İcra müdürü senedin aslını almadan borçluya ödeme emri gönderirse, borçlu bu işleme karşı icra mahkemesinde yedi gün içinde şikâyet yoluna başvurabilir.
Kambiyo Senetlerine Özgü Haciz Yoluyla Takipte İtirazdan Önceki Safha
Takip Talebi
Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takip alacaklının icra dairesine yönelttiği takip talebiyle başlar. Takip talebi genel haciz yoluyla takipteki esaslar gibi doldurur ancak kambiyo senedinin özelliği dikkate alınarak senedin türü, tarihi ve numarasının yazılması gerekir.
Öncelikle alacaklı tarafından takip talebi yetkili icra dairesine verilmelidir. Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte yetkili icra dairesi borçlunun yerleşim yerindeki icra dairesidir. Ayrıca senedin düzenlenme yeri ve ödeme yerinin bulunduğu yer icra dairelerinde de bu takip başlatılabilir. Takip talebi yetkili icra dairelerine yazılı veya sözlü olarak verilebileceği gibi e-ortamdan da gönderilebilir.
Takip talebi icra dairesine verildiğinde, icra müdürünün genel haciz yoluyla takipten farklı olarak icra müdürünün resen inceleme yapabileceği bazı konular mevcuttur. Genel haciz yoluyla takipte icra müdürünün maddi hukuk anlamında inceleme yapamayacağı vurgulanırken; kambiyo senetlerine özgü takipte icra müdürünün maddi hukuka ilişkin bazı konularda inceleme yapma yetkisi vardır.
Ödeme Emri
Ödeme emrinde bulunması gereken kayıtlar İİK madde 168’te düzenlenmiştir. Yukarıda bahsedildiği gibi, icra müdürü senedin kambiyo senedi vasfını haiz olduğunu ve vadesinin geldiğini inceleyip tespit ederse, borçluya senet suretiyle birlikte ödeme emri gönderecektir. Alacaklının veya vekilinin banka hesap numarası takip talebinde yazılmaz böylelikle borcun icra dairesi hesabına ödenmesi sağlanır. Alacaklının veya vekilinin banka hesap numarası hariç takip talebinde bulunması gereken kayıtlar kambiyo senetine özgü haciz yoluyla takibi başlatan takip talebinde yer almalıdır özetle yetkili icra dairesine yapılan takip talebi İİK madde 58/2’deki kayıtları da içermek zorundadır.
İİK madde 168/1 ikinci alt bendi uyarınca kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte ödeme emri süresi on gün olup on gün içinde ödeme emrinde yazılı olan icra dairesinin banka hesabına ödeme yapılması gerektiği belirtilir.
İİK madde 168/1’e göre borçluya senedin kambiyo senedi vasfını haiz olmadığını iddia etmesi için beş günlük şikayet süresi olduğu belirtilir.
İİK madde 168/4 ise imzaya itirazı düzenler. Eğer borçlu senedin altındaki imzanın kendisine ait olmadığını düşünüyorsa, beş gün içinde dilekçe ile icra mahkemesine başvurması gerekir. Eğer borçlu senedin altındaki imzaya süresi içinde itiraz etmezse, imzanın kendisine ait sayılacağı bildirilir. Ayrıca borçlu imzayı haksız yere inkâr ederse, senetteki tutarın yüzde onu oranında para cezası verileceği ve icra mahkemesi itirazın kabulüne karar vermediği durumda cebri icraya devam edileceği de bildirilir.
İİK madde 168/4: Takip müstenidi kambiyo senedindeki imza kendisine ait olmadığı iddiasında ise bunu beş gün içinde açıkça bir dilekçe ile icra mahkemesine bildirmesi; aksi takdirde kambiyo senedindeki imzanın bu fasıl gereğince yapılacak icra takibinde kendisinden sadır sayılacağı ve imzasını haksız yere inkar ederse sözü̈ edilen senede dayanan takip konusu alacağın yüzde onu oranında para cezasına mahkûm edileceği ve icra mahkemesin den itirazının kabulüne dair bir karar getirmediği takdirde cebri icraya devam olunacağı ihtarı.
İİK madde 168/5’te borca itiraz düzenlenmektedir. Bu hüküm uyarınca borçlu olunmadığı, borcun itfa edildiği, alacağın zamanaşımına uğradığı veya yetki itirazının beş gün içinde icra mahkemesine dilekçe ile bildirilip icra mahkemesinde itirazın kabulüne ilişkin herhangi bir kanaat oluşturulmazsa, cebri icraya devam edileceği bildirilir.
İİK madde 168/5: Borçlu olmadığı veya borcun itfa edildiği veya mehil verildiği veya alacağın zamanaşımına uğradığı veya yetki itirazını sebepleri ile birlikte beş gün içinde icra mahkemesine bir dilekçe ile bildirerek icra mahkemesinden itirazın kabulüne dair bir karar getirmediği takdirde cebri icraya devam olunacağı ihtarı.
Borçlu borcuna veya imzaya itiraz etmediğinde on gün içinde mal beyanında bulunmalıdır. Borçlu borcuna veya imzaya itiraz edip de icra mahkemesince edilen itiraz reddedildiği takdirde, borçlu en geç üç gün içinde mal beyanında bulunmalıdır. En geç üç gün içinde mal beyanında bulunmazsa hapisle tazyik edileceği borçluya İİK madde 168/1 uyarınca bildirilir.
Ödeme emrini alan borçlu, borcu kabul etmiyorsa veya imzanın kendisine ait olduğunu düşünmüyorsa ödeme emrine karşı itiraz etmelidir. Ödeme emrine itiraz kural olarak takibi durdurmaz. Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte borca veya imzaya itiraz alacaklının haciz talebini engellemeyecektir. İtiraz kural olarak haczi durdurmaz; alacaklı süresi içinde icra mahkemesine itiraz etmiş olsa bile borçlunun malları için haciz talep edebilir ancak haczedilen mallar paraya çevrilemez.
İİK madde 169/a bendi uyarınca icra mahkemesi hâkimi borçlunun ibraz ettiği belgelerden borcun itfa veya ihmal edildiği veya senedin metninden zamanaşımına uğradığı veya borçlunun borçlu olmadığı yahut icra dairesinin yetkili olmadığı kanaatine varırsa, daha evvel itirazın esası hakkındaki kararına kadar icra takibinin muvakkaten durdurulmasına karar verebilir. Özetle ödeme emrine itiraz eden borçlu, mallarının haczedilmesini ya da icra veznesindeki haczedilmiş̧ paranın alacaklıya ödenmesini engellemek için, icra mahkemesinden, takibi geçici olarak durdurmasını isteyebilir.
Kambiyo Senetlerine Özgü Haciz Yoluyla Takibe İtiraz Sebepleri Nelerdir?
İmzaya İtiraz
Borçlu takip konusu kambiyo senedindeki imzanın kendisine ait olmadığı iddiasında ise bu itirazını ayrıca ve açıkça beş gün içinde icra mahkemesine bildirmelidir. İmzaya itiraz İİK madde 168/4 uyarınca bir dilekçe ile icra mahkemesine yapılır ve itiraz yapılmadığında atılan imzanın borçluya ait olduğu sonucuna varılır. İİK madde 170/1 uyarınca imzaya itiraz satış dışındaki hiçbir icra takip işlemlerini durdurmaz.
İmzanın borçluya ait olmadığı anlaşılırsa ya da ciro silsilesi içindeki kişilerin senetin arkasına atılan imzaların kendilerine ait olmadığı anlaşılırsa takip durdurulmamışsa takip durur; alacaklının seneti takibe koymada ağır kusur veya kötü niyeti varsa, alacaklı aleyhine %20 tazminat ve %10 para cezasına hükmedilir.
Örneğin, lehtar ciro silsilesindeki kendisinden bir önceki cirantaya takip başlatmış olsun. Bunun üzerine borçlu icra mahkemesine başvurarak 5 gün içinde imza itirazında bulunmuş ve yapılan incelemede imzanın borçluya ait olmadığı anlaşılmış olsun. Bu durumda, senedi takibe koymakta alacaklının ağır kusuru bulunduğu kabul edilir. İmzanın takip borçlusuna ait olduğunun kontrolü yapılmadan veya imzanın borçlu huzurunda atılmasını sağlamadan senedi alan kişi (alacaklı) ağır kusurludur.
İmzanın borçluya ait olduğu anlaşılırsa yani borçlunun itirazının reddine icra mahkemesince karar verilirse, borçlu aleyhine %20 tazminat ve %10’luk para cezasına hükmedilir. Ancak tazminat için takibin durdurulmuş olması gerekir, icra mahkemesinin geçici hukuki koruma kararı vermiş olması gerekir; eğer icra takibi durdurulmamışsa %20 oranındaki tazminata hükmedilmeyecektir. Ancak takibin durdurulmuş olup olmadığına bakılmaksızın borçlu aleyhine %10 para cezasına hükmedilir.
Borca İtiraz
İmzaya itiraz dışındaki borçlunun ileri sürebileceği itiraz sebepleridir. Örneğin; yetki itirazı, borcun ödenmesi, borcun zamanaşımına uğradığının ileri sürülmesi gibi.
Seneti imzalayanın temsil yetkisinin bulunmadığı ya da tüzel kişiler içim organ sıfatının bulunmadığına yönelik itirazlar borca itirazın örneklerindendir. Çift imza kuralı getirilmiş bir şirkette, tek bir yöneticisi tarafından imzalanan bono ile kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takip başlatıldığında, borçlu borca itiraz yoluyla icra mahkemesine başvurabilir.
İİK madde 169/a/1 uyarınca borca itiraz eden borçlu ile alacaklı olan kişiyi icra hakimi otuz gün içinde duruşmaya çağırır ancak taraflardan birinin duruşmaya gelmemesi halinde icra mahkemesi gelmeyen tarafın yokluğunda da inceleme yaparak karar verir. Hâkim borcun olmadığının, itfa veya ihmal edildiğinin resmî veya imzası ikrar edilmiş̧ bir belge ile ispatı halinde itirazı kabul eder ve icra takibinin geçici olarak durdurulmasına karar verebilir.
İİK madde 169/a bendi uyarınca itirazın kabulü kararı ile takip durur. İcra mahkemesinin kararın kesinleşmesiyle takip iptal edilir. Borçlu itirazında haksız çıkarsa, itirazın reddine karar verilir ve böylece alacaklı takibe kaldığı yerden devam eder.
İİK madde 169/a bendi uyarınca borçlunun haksız çıkması halinde takip durdurulmuşsa, %20 alacaklı lehine tazminat; alacaklının haksız çıkması halinde takip yapmakta alacaklı kötü niyetli veya ağır kusurlu ise borçlu lehine %20 tazminata hükmedilir. Eğer alacaklı genel hükümlere göre dava açma hakkını kullanıp dava açarsa hüküm olunan tazminatın tahsili dava sonuna kadar ertelenir.
Özel Şikayet Halleri
Senet kambiyo senedi vasfını haiz değilse ve borçlu kambiyo senedinin yetkili hamili olmadığını veya kendisinin kambiyo senedi uyarınca sorumlu olmadığını beş gün içinde; senedin vadesinin gelmediği ve kambiyo senedinin aslının ve borçlu adedi kadar onaylı örneğinin icra takip talebine eklenip icra dairesine verilmediği durumlarda yedi gün içinde borçlu icra mahkemesinde şikayet yoluna başvurmalıdır.
Senedin üzerine “bedeli teminattır” ifadesi yazılırsa senet kayıtsız şartsız borç ikrarını içermez ve böylece senet kambiyo senedi vasfını yitirir.
Son olarak, borçlu süresi içinde takibe karşı koymazsa takip kesinleşir. Takibin kesinleşmesi için borçlunun beş günlük itiraz ve beş ile yedi günlük şikayet sürelerinin geçmesi gerekir. Ancak, bu beş veya yedi günlük süreler geçtikten hemen sonra takibe devam edilemez. Çünkü kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte, borçluya ödeme emrinin tebliğinden itibaren borcu ödemesi için on günlük süre tanınmıştır. Dolayısıyla takibe devam edilebilmesi için ödeme emrinin borçluya tebliğinden itibaren on günlük sürenin geçmesinin beklenmesi gerekir.
