İş hukukunda işçinin sağlığının ve yaşam standartlarının korunması için çalışma sürelerinde sınırlandırmalar öngörülmüştür. 4857 Sayılı İş Kanunu’nda bu süreler haftalık olarak madde 41 uyarınca 45 saat ve taraflar arasında özgürce belirlenmekle birlikte, madde 63 uyarınca günlük 11 saati aşmayacak şekilde sınırlandırılmıştır. İş sözleşmesinin bir özel hukuk sözleşmesi olmasına karşın, işçinin haklarının korunması için devlet tarafından kanunlarla bu sözleşmelerin özgürlüğü işçi lehine daraltılmaktadır.
Bu çerçevede, haftalık 45 saati aşan bütün çalışmalar fazla çalışma olarak nitelendirilmektedir. Bu fazla çalışmaların süresi bir yıl içerisinde 270 saati aşamaz. Fazla çalışılan saatler için işçiye ödeme yapılması gerekmektedir. Bu ödemelere ilişkin kanunda öngörülmese bile, fazla çalışmanın tanık gibi takdiri delillerle ispatlanması halinde mahkemeler tarafından takdiri bir hakkaniyet indirimi yapılmaktadır.
Bu takdiri indirimin gerekçesi, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun bir kararında “işçinin uzun süre her gün fazla çalışmasının kabulünün, hayatın olağan akışına aykırı olacağı” şeklinde açıklanmıştır.[1]
Uygulamada takdiri indirim, hakkaniyet indirimi gibi tabirler kullanılıyor olsa da; Hukuk Genel Kurulu tarafından “karineye dayalı makul bir indirim” ifadesinin kullanılması gerektiğine kanaat getirilmiştir.
Ancak, belirttiğimiz üzere, bu indirim takdiri delillerle ispat halinde uygulanmaktadır. Fazla mesainin işveren kayıtları gibi kesin delillerle kanıtlanması halinde ise bir indirim söz konusu olmayacaktır. Fazla çalışma ücretinin bir kısmının zamanaşımına uğraması halinde ise zamanaşımı uygulandıktan sonra hakkaniyet indirimi uygulanmalıdır.
Uygulamada bu indirim genel olarak %30 olarak uygulanmakla birlikte, 5953 Sayılı Basın İş Kanunu’nun 14. maddesinin Anayasa Mahkemesi’nin 25/12/2019 tarihli ve E.: 2019/108, K.: 2019/101 sayılı Kararı ile iptal edilen 2. fıkrasına göre “Gazetecilere ücretlerini vaktinde ödemeyen işverenler, bu ücretleri, geçecek her gün için yüzde beş fazlasıyla ödemeye mecburdurlar” hükmünden doğan fazla mesai ücretlerine uygulamada %95’e kadar takdiri indirim yapıldığı bile gözlemlenmiştir. Ancak belirttiğimiz üzere bu madde Anayasa Mahkemesi’nin iptali ile yürürlükten kalkmıştır.
Dipnot
[1] Yargıtay Hukuk Genel Kurulu E. 2015/9-2698, K. 2017/1557, T.06.12.2017: “işçinin uzun süre her gün fazla çalıştırıldığına ilişkin kabulün hayatın olağan akışına ve insan doğasına uygun düşmeyeceği, yaşam tecrübelerine göre hiç hastalanmadan veya evlenme, doğum, ölüm, özel işleri gibi mazereti çıkmadan yıllarca sürekli çalıştığının kabul edilemeyeceği, işyerindeki üretim faaliyeti ve işçinin üstlendiği işin niteliği dikkate alınmadan sürekli iş gördürüldüğünün varsayılamayacağı; işçinin ara dinlenmesi, hafta tatili, yıllık izin, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde hiç dinlenme hakkını kullanmadan çalıştığının düşünülemeyeceği” karinesinin göz önünde bulundurulmalıdır.
Kaynakça
Fazla Çalışma Ücretinin Hesaplanması (Baki Oğuz Mülayim, Aslıhan Kayık Aydınalp),
İş Hukukunda Fazla Çalışma (Gökşan Yılmaz).
Mevzuat
4857 Sayılı İş Kanunu,
5953 Sayılı Basın İş Kanunu,
İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma Ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği.
