MGC Legal ekibinin sizler için hazırladığı işbu “İnsan Hakları Eylem Planı” başlıklı makaleyi okumanıza sunarız.
Bu makalede, 2 Mart 2021 Salı günü Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklanan İnsan Hakları Eylem Planı’nda yer alan 393 madde arasından Kamu Hukuku bakımından önem arz eden maddeler sıralanmıştır.
Yargı Bağımsızlığı ve Adil Yargılama Hakkının Güçlendirilmesi
Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığının Güçlendirilmesi
Hakim ve Savcılara coğrafi teminat sağlanacaktır. Bu sayede, devamlı hakim ve savcı değişikliği nedenli dosyaların uzun sürmesi önlenmeye çalışılacaktır. Ayrıca, hakim ve savcıların üzerlerinde Demokles’in kılıcı gibi bekleyen; “bu kararı verirsem birileri beni istemediğim yerlere sürgün edebilir” korkusunun önüne geçilecektir.
Terfi ve teftiş mekanizmalarının objektif kriterlere dayalı olarak işlemesi sağlanacaktır. Bu sayede, yargı erklerinin kararlarını verirken başarılı olmak konusunda daha motive olmaları ve kararların daha isabetli olması hedeflenmektedir.
İstinaf ceza dairelerine, kararın gerekçesiz olması ve savunma hakkının kısıtlanması hallerinde bozma hakkı verilecektir.
Yargılamanın sürüncemede bırakılması ve kararın gerekçesiz olması gibi durumlar, hakim ve savcıların terfi ve disiplin işlemlerinde dikkate alınacaktır.
Makul Sürede Yargılanma Hakkı
Hedef süre uygulaması istinaf yargılamalarına ve adli tıp incelemelerine de getirilmektedir.
İdari yargıda gerekçeli karar yazımı için 30 gün maksimum süre getirilmektedir.
Hakim mazereti nedeniyle keşif veya duruşma yapılamayacaksa, taraflara bildirilecek ve bu hallerde yeni duruşma tayinine üst süre sınırı getirilecektir.
Ceza yargılamasındaki seri muhakeme ve basit yargılama usulünün kapsamı genişletilecek.
Bozmayla dönen davalara öncelik ile bakılacak.
Silahların Eşitliği İlkesinin (İddia ve Savunmanın Eşitliği) Genişletilmesi
Sanığın duruşma düzeninde avukatından yardım alabilmesi için oturma düzeni değiştirilecek.
Savunmanın Güçlendirilmesi
Dosya incelenmesine yönelik kısıtlama kararlarına üst süre sınırı getirilecek.
Danıştay’ın ilk derece mahkemesi sıfatıyla baktığı davalarda UYAP üzerinden dava açılabilmesi, belge ve dilekçe gönderimi mümkün olabilecektir. Bu sayede 2575 Sayılı Danıştay Kanunu md. 24’te düzenlenen, Danıştay’ın ilk derece mahkemesi sıfatıyla baktığı uyuşmazlıklarda dosya üzerinden UYAP ile işlem yapılabilecektir.
Hukuki Öngörülebilirlik ve Şeffaflık
İdarenin İş ve İşlemlerinde Hukuki Öngörülebilirlik ve Şeffaflık
Sözleşme ve teşebbüs hürriyetinde düzenlemeler yapılarak öngörülebilirlik, kazanılmış hakların korunması ve şeffaflık ilkeleri göz önünde bulundurularak bu ilkelere aykırı hükümler ortadan kaldırılacaktır. Sözleşmelerde sözleşme serbestliği esas olsa da bütün idari eylem ve işlemlerin amacının kamu düzeninin korunması olduğu dikkate alınarak bu sözleşme serbestisinin belirli ilkeler çerçevesince sınırlandırılması amaçlanmaktadır.
İdareye yapılacak başvurulara cevap süresi 60 günden 30 güne indirilecektir. Bu sayede, bir tarafı idare olan uyuşmazlıklarda mahkemelere gidilmeden önce idareye bizzat yapılan başvurular için idarenin cevap süresi yarıya indirilmiştir. Bu kararın alınmasında başvuruların dijital ortamda takibi ile birlikte sağlanan sürat unsuru dikkate alınmıştır.
Adli İş ve İşlemlerinde Hukuki Öngörülebilirlik ve Şeffaflık
Kanun yollarına başvuru sürelerinde yeknesaklık sağlanacaktır.
Tefhim usulü kaldırılacak, gerekçeli kararın tebliğinden itibaren istinaf ve temyiz başvuru süreleri işleyecektir.
İstinaf kanun yolundaki farklı yönde kararların giderilmesi amaçlı düzenli toplanmalar yapılacaktır. Bu yol ile Yargıtay’ın farklı yönde kararlarını gidermek için yaptığı içtihadı birleştirme kararları gibi bir yol istinaf mahkemelerinde de uygulanacaktır.
Vergi suçunun her yıl ayrı ayrı oluştuğunun kabulü yerine tek suçun zincirleme suç şeklinde oluştuğu kabul edilecektir. Vergi suçlarında da etkin pişmanlık hükümleri uygulanacaktır.
Kamu kurumlarına yüklenen tazminat ve alacakların hızlıca ödenmesi sağlanacaktır.
Yargının Etkililiği ve Kalitesinin Artırılması
Tüm ilk derece ve istinaf kararları kamuoyu erişimine açılmaktadır. Her ne kadar bazı kararlar, dosyanın tarafları aracılığı ile kamuoyu ile paylaşılsa da ilk derece ve istinaf kararları içerisinden emsal karar niteliği taşıyabilecek hususlar, bu kararların kamuoyuna kapalı olması nedeni ile başka yargılamalarda kullanılamamakta idi. Bu adım sayesinde ise ilk derece ve istinaf kararları da başka yargılamalara yardımcı nitelik taşıyabilecektir.
İhtisas Mahkemelerinin Güçlendirilmesi
Finans, sendika, imar, kamulaştırma alanlarında ve vergi ile bilişim suçlarına yönelik ihtisas mahkemeleri kurulacaktır.
Bu sayede, nitelikli bilgi isteyen bu alanlarda çalışma yapmış hakim ve savcılardan oluşacak ihtisas mahkemeleri sayesinde daha isabetli yargılamaların yapılması sağlanacaktır.
İfade, Örgütlenme ve Din Özgürlükleri
İfade ve Basın Özgürlüğü
İfade özgürlüğünün en geniş kapsamda koruma altına alınması yönünde düzenlemeler yapılacak.
İnternet sitesinin tamamı yerine ilgili içeriklerin kısıtlanması sağlanacak.
Haber verme sınırını aşmayan ve eleştiri amacı taşıyan açıklamalara yönelik soruşturma veya yargılama yapılmaması sağlanacak.
Basın, yayın ve internet yoluyla işlenebilen suçlarda zamanaşımı hususu yeniden değerlendirilecek.
İfade açıklaması yoluyla işlenen suçlarda bir üst mahkemeye gidilmesi olanağı sağlanacak.
Nefret Söylemi ve Ayrımcılıkla Mücadele
Ayrımcılık ve nefret suçuna ilişkin Türk Ceza Kanunu’nda düzenleme yapılacaktır.
Bu suçlardan daha fazla etkilenen mağdurlara hukuki ve psikolojik destek sağlanacaktır.
Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği
Sulh Ceza Hakimliklerinin tutuklama ve diğer koruma tedbirlerine karşı itirazlarda dikey itiraz usulü getirilecektir. Bu sayede bir Sulh Ceza Hakiminin verdiği karara itirazın başka bir Sulh Ceza Hakimi tarafından değerlendirilmesi uygulaması sona erdirilerek itiraza üst mahkemelerin bakması sağlanacaktır.
Sulh Ceza Hakimliklerinde idari yaptırım kararlarına karşı ihtisaslaştırma yapılacaktır. Bu sayede örneğin trafik cezalarına yapılan itirazlar yalnızca bu tarz cezalarla ilgilenen mahkemeler nezdinde yapılacaktır.
Tutuklamada ölçülük ve orantılılık ilkesi doğrultusunda katalog suçlar daraltılacaktır. Türk Ceza Kanunun ortaya çıkışında dahi komisyonda görev yapmış olan kişilerin dahi “katalog suçları azaltmak için her masaya oturduğumuzda yeni katalog suçlar ekledik” şeklinde ifade ettikleri, uygulama ve doktrinde çoğu kişinin değiştirilmesini istediği bu durum nihayet değiştirilecektir. Tutuklama nedenlerinin oluştuğunun kabul edildiği bu katalog suçlar daraltılarak tutuklamaların daha hukuka uygun nitelikte gerçekleşmesi sağlanabilecektir.
Katalog suçlar için de somut delile dayanma şartı getirilecektir. Bununla birlikte de tutuklama tedbirinin olağanüstülüğü ortaya koyulmaktadır. Uygulamadaki erklerin bu sayede tutuklama tedbirine gerçek anlamda son çare olarak başvurmaları sağlanabilecektir.
Adli Kontrol Uygulaması
Adli kontrol tedbiri belirli aralıklarla incelenecek, tedbire üst süre sınırı getirilmesi ve imzaların teknolojik imkanlarla gerçekleştirilmesi sağlanacak. Gerçekten de adli kontrol kararları mahkeme tarafından uzun sürelerce uzatılmaktadır. Bu da ölçülülük ve belirlilik ilkesine açık aykırılık yaratmaktadır. Bu tedbirin denetime açılması ve bir sınırının olması yerindedir. İmza için teknolojik imkanların kullanılması ilerici bir bakış açısı olmakla birlikte uygulamada etkin bir yöntem olup olmadığı konusu tartışmalara sebep olabilecektir.
Konutu terk etmeme tedbirinde geçen süre ceza infazından mahsup edilecektir. Halihazırda tutuklama tedbirinde uygulanan bu sistemin konutu terk etmeme tedbirinde de uygulanacak olması son derece yerindedir. Keza konutu terk etmeme tedbirinde de kişi özgürce hareket edememektedir. Bir de bu sürenin üzerine cezanın tam anlamıyla infazı adil değildir.
Adli kontrol tedbirinde yaşanan yanlış ve haksız uygulamalara karşı mağdura tazminat ödemesi yapılabilecektir.
Kişi Özgürlüğünün Kısıtlanmasının Önlenmesi
İfadesi alınması üzere bir yakalama kararı ile mesai saatleri dışında yakalanan kişi, makul sürede adli makamlara başvurmayı taahhüt ederse serbest bırakılacaktır.
Mesai dışı ifade alınamaması nedeniyle yaşanan mağduriyetlerin önlenmesi için bu işlemlerin 7/24 yapılması sağlanacaktır. Bu iki düzenleme ile 17.01’de yakalanan kişinin 09.00’a kadar savcı gelip ifadeni alacak diye gözaltında tutulması şeklinde yaşanan haksız uygulamanın önlenmesi sağlanacaktır.
İddianame ile zorla getirme kararları telefon ile de bildirilecektir.
Şikayete bağlı suçlarda davete rağmen müştekinin duruşmaya gelmemesi halinde kamu davasının düşürülmesine karar verilecektir.
Kişinin Maddi ve Manevi Bütünlüğü ile Özel Hayatı
İşkence ve Kötü Muameleye Sıfır Tolerans
Polisin zor ve silah kullanımı uluslararası standartlara çekilecek.
İşkenceye yönelik disiplin soruşturmalarında zamanaşımı kalkacak.
Soruşturmanın Etkin Şekilde Yürütülmesi
Olay yeri inceleme, adli arama ve fiziki el koyma işlemleri kamera ile kayıt altına alınacak. Bu sayede herhangi bir şantaj olayının ve hukuka aykırı delil elde edilmesinin önüne geçilebilecektir.
ATK tarafından ilgililerin sağlık verilerine erişilebilecektir.
Aile İçi Şiddet ve Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesi
Eşe karşı suçlarda cezayı arttıran haller eski eşler için de uygulanacaktır.
Tek taraflı ısrarlı takip fiilleri ayrı bir suç olarak düzenlenecektir. Bu sayede uygulamada sıkça rastlanan, kişinin bir diğer kişiyi sürekli bir şekilde fiziki veya sosyal ortamda takip ederek rahatsız etmesinin önüne geçilebilecektir.
Şiddet mağduru kadınlara avukat görevlendirilmesi sağlanacak ve adli yardım hizmetlerinden faydalanmaları sağlanacaktır. Bu sayede şiddet mağduru kadınlar, barolardan kendilerine avukat görevlendirmelerini isteyebilecek ve adli yardım kurumundan faydalanmaları sağlanacaktır.
Aile içi şiddet ve kadına karşı şiddet suçlarını işleyenlerin rehabilite edilmeleri sağlanacaktır.
Adli İşlem ve Süreçlerde Bireylerin Onur ve Haysiyetleri ile Özel Hayatlarının Korunması
Suçla ve dava konusu olayla ilgisi olmayan, özel hayata ilişkin konuların yargısal işlem veya kararlara yansımaması ve kamuoyuna açıklanmaması sağlanacaktır.
İletişimin tespiti ve dinlenilmesi koruma tedbiriyle elde edilen kayıtlar, beraat kararı halinde yok edilecektir.
İnfazda Bireylerin Onur ve Haysiyetleri ile Özel Hayatlarının Korunması
Cezaların mümkün olduğunca kişinin ailesine yakın olan kurumlarda infazı sağlanacaktır.
Açık görüş süreleri uzatılacaktır.
Çocuklarının eğitim durumu dikkate alınarak hafta sonu da görüş yapılabilmesi sağlanacaktır.
Teknolojik imkanlar ile görüntülü görüşme gibi imkanlar sağlanabilecektir.
Mülkiyet Hakkının Korunması
Kamulaştırmadan Kaynaklı İhlallerin Önlenmesi
Kamulaştırma bedelinin zamanında ödenmemesi halinde TÜFE dikkate alınarak ödeme yapılacaktır.
Kamulaştırmasız el atma gibi müdahalelerde kusurlu olan kamu görevlilerine idari yaptırım uygulanacaktır.
Kamulaştırmasız el atma davaları öncelikli olarak görülecek ve zararlar hızlıca tazmin edilecek, yargılama giderleri İdareye yüklenilecek.
Kırılgan Kesimlerin Korunması
Çocuk Adalet Sistemine Duyarlı İnfaz Kurumları
Beraberinde 0-6 yaş çocuğu bulunan annelerin cezalarının infazı, özel tasarlanmış yerlerde gerçekleştirilecektir. Bu annelerin denetimli serbestlikten yararlanma imkanı genişletilecektir.
