Konunun Özeti: Taksi, kanunen ticari motorlu araçtır. Ticari taksi işletmeciliğinin yapılabilmesi için ticari taksi plakasına ihtiyaç duyulur. Taksi plakasının kiralanması hasılat kirasının konusuna girer.
Taksi kiralanması ise içerisinde araç kirası ve taksi plakası kirasını birlikte barındırır dolayısıyla taşınır kirası hükümlerinin mi hasılat kirası hükümlerinin mi uygulanacağı hususu tartışmalıdır. Taksi kiralama sözleşmesinde niteliğine uygun düştüğü derecede hasılat kirası hükümleri ve adi kira hükümleri birlikte uygulanır.
Taksilerin Hukuki Değerlendirmesi
Araçların satış, devir ve tescil hizmetlerinin yönetilmesine ilişkin yönetmeliğe göre; taksi, yapısı itibariyle sürücüsü dahil en fazla dokuz oturma yeri olan, insan taşımak için imal edilmiş bulunan ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından belirlenen şekilde muayenesi ve damgası yapılmış, ücret hesaplama yöntemine uygun tarife yüklenmiş ve tip onayı alınmış taksimetre ile yolcu taşıyan M1 sınıfı ticari motorlu araçtır.
Ticari taksi işletmeciliği, belli il sınırları içerisinde bir bedel karşılığında binek otomobil ile yolcu taşıma işidir. Ticari taksi işletmeciliği için taksinin özel olarak verilen ticari taksi plakasının olması gereklidir. Ticari taksi plakaları sınırlı sayıdadır ve yeni plaka çıkarılması 86/10553 sayılı “Ticari Plakaların Verilmesinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Karar” konulu Bakanlar Kurulu Kararı gereği İçişleri Bakanlığı‘nın onayına tabiidir.
Bakanlar Kurulu Kararının 3. maddesine göre; ticari plaka, taksi, dolmuş ve minibüslerde; şoförlük mesleğini geçim kaynağı olarak seçmiş olan ve sürekli olarak icra ettiğini beyan etmiş ve ilgili meslek odasına, ilgili meslek odasının bulunmadığı yerlerde ise şoförler odasına üye olan kişilere verilir.
Bakanlık Kararının 5. maddesine göre, yeni plaka çıkarılması halinde, ticari plakalar ihale usulüyle verilirler ve ihale usulüyle taksi plakası alan kişinin hakkı hukuken kazanılmış haktır. Ticari taksi plakası üzerindeki hak, gayri maddi bir haktır.
Taksi kiralanması, araçların satış, devir ve tescil hizmetlerinin yönetilmesine ilişkin yönetmeliğin 3. maddesinde yer alan ticari motorlu aracın kiralanmasıdır.
Türk Borçlar Kanunu madde 363’e göre; kiracı, kiralananı özgülendiği amaca uygun ve iyi bir biçimde işletmekle, özellikle ürün vermeye elverişli bir durumda bulundurmakla yükümlüdür. Bir ticari taksinin işletilebilmesi için ticari taksi plakasının bulunması gereklidir. Dolayısıyla, taksi kiralama sözleşmesi doğal olarak taksi plakasını da kapsar.
Ticari taksi plakası alım, satım ve kira işlemlerine konu olabilir. Kira bakımından ticari taksi plakası, niteliği itibariyle gayri maddi bir hak olduğundan dolayı tek başına kira konusu olabildiği gibi ticari bir aracın kullanımının plakası ile başkasına devredildiği ve aracın bu kişi tarafından kullanıldığı uygulamada sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2015/3561 E., 2018/77 K.)
Taksi Plakası Üzerindeki Hakkın Kiralanması
Taksi plakası üzerindeki hakkın kiralanması halinde semere getirme niteliğine sahip olması; hasılat kirası sözleşmesine konu olabileceğini göstermektedir. Yargıtay 14. HD’nin 2005 yılında verdiği bir karara göre;
“Davada, 02.02.2000 tarihli sözleşme ile kiralanan 34 TBD 37 plaka sayılı araç için davalıya her biri 240.000.000 TL olan ve 12 ayrı senet ile kira bedelinin ödendiğini iddia eden davacı, davalının kiralanan plakayı ve aracı elinden aldığını, 03.07.2000 vade tarihinde başlayan 8 ayrı senetle davalıya borçlu olmadığının tespiti ile bedelsiz kalan senetlerin iptali ile davalı da kalan araç bedeli 3.500.000.000 TL’nin faizi ile tahsiline karar verilmesini istemiştir. Taraflar arasındaki 02.02.2000 tarihli ‘plaka kira sözleşmesi’ başlıklı sözleşme hasılat kirası sözleşmesi niteliğindedir.“
Ticari Aracın Kullanımının Plakasıyla Devredilmesi
Ticari bir aracın kullanımının plakası ile başkasına devredildiği ve aracın bu kişi tarafından kullanılması durumunda ise hukuki sorun taşınır kirası hükümlerinin mi yoksa hasılat kirası hükümlerinin mi uygulanacağı hususudur. Kira sözleşmesi, kiraya verenin bir şeyin kullanılmasını kiracıya bırakmayı, kiracının da buna karşılık kararlaştırılan kira bedelini ödemeyi üstlendiği sözleşmedir.
Hasılat kirası, kiraya verenin, kiracıya, ürün veren bir şeyin veya hakkın kullanılmasını ve ürünlerin devşirilmesini bedel karşılığında bırakmayı üstlendiği sözleşmedir. Kira sözleşmesinin geçerliliği hiçbir şekle tabi değildir. Ancak, uygulamada “T.C. Maliye Bakanlığı Kira Kontratosu” kullanıldığı görülmektedir.
Hasılat kirası da herhangi bir şekil şartına tabi olmamakla birlikte Türk Borçlar Kanunu (TBK) madde 359’da tutanak düzenleme yükümlülüğü öngörülmüştür. Ancak bu bir şekil şartı değildir. Kira sözleşmesinin konusunu taşınır ya da taşınmaz eşya oluşturur.
Hasılat kirası bakımından ise kiralanan, ürün veren bir şey veya haktır. Kira bedelinin para olarak ve Türk lirası cinsinden karşılaştırılması mümkündür. Ancak, para dışında misli bir şeyin kira bedeli olarak karşılaştırılmasında da bir engel yoktur. Ürün kirasında kira bedeli, para olabileceği gibi, devşirilen ürünün bir kısmı da olabilir.
Araç kiralamak niteliği itibari ile bir taşınır kirasıdır. Taksi plakasının kiralanması ise bir ürün kirasıdır. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2015/2872 E., 2019/545 K. uyarınca;
“Uygulamada ticari taksi sahiplerinin taksi plâkalarını altı ay veya bir yıllığına kiraya verdikleri, ticari taksinin işletilmesinin tamamen aracı kiralayan kişiye bıraktıkları görülmektedir. Bu durumda, taraflar arasındaki ilişkinin hasılat kirası olduğunda kuşku yoktur.”
Dolayısıyla, aracın ve taksi plakasının birlikle kiralandığı durumlarda ortaya çıkan hukuki uyuşmazlıklarda Yargıtay’a göre hasılat kirası hükümleri uygulanır. Ancak, hasılat kirasında genel olarak kira sözleşmesinin hüküm ve sonuçları uygulama alanı bulmaktadır.
Yani, adi kira sözleşmesinin hükümleri, hasılat kirası hükümlerine göre genel hüküm teşkil eder. Dolayısıyla, taksi kiralama sözleşmesinde niteliğine uygun düştüğü derecede hasılat kirası hükümleri ve adi kira hükümleri birlikte uygulanır.
Hasılat kirasının hüküm ve sonuçları Türk Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiştir ve kira sözleşmesinin bir tipidir. Türk Borçlar Kanunu madde 357’ye göre; hasılat kirası, kiraya verenin, kiracıya, ürün veren bir şeyin veya hakkın kullanılmasını ve ürünlerin devşirilmesini bedel karşılığında bırakmayı üstlendiği sözleşmedir. Ürüne katılmalı kira, kira bedelinin devşirilecek ürünün belli bir oranı olarak kararlaştırıldığı ürün kirasıdır.
Hasılat kirasının, kiraya verenin kiracıya hasılat veren bir mal, işletme ya da hakkın kullanılmasını, semerelerinden yararlanılmasını veya işletilmesini belli bir bedel karşılığında terk ettiği kira türü olduğu anlaşılmaktadır. (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2015/2872 E., 2019/545 K.)
Türk Borçlar Kanunu madde 358’e göre; hasılat kirasına ilişkin özel hüküm bulunmadığı taktirde kira sözleşmesine dair genel hükümler uygulanır. Hasılat sözleşmesi tam iki tarafa borç yükleyen rızai bir sözleşmedir. Hasılat kirasının konusu doğal ürün getiren bir eşya olabileceği gibi hukuki ürün getiren bir eşya da olabilir. Kiraya veren, kiralanan şeyi, kiracının kiralanandan yararlanmasını ve semerelerini toplamasını sağlayacak ya da işletilmesini mümkün kılacak şekilde teslim etmek ve sözleşme süresi boyunca da bu durumda bulunmakla yükümlüdür. Bu kapsamda, kiralananın işletilmesi için gerekli tüm malzemeleri, imtiyazları, ruhsatları teslim etmesi şarttır.
Kiracı, sözleşmede aksine bir hüküm ve yerel adet bulunmadıkça, kira bedeli ve yan giderleri her kira yılının ve en geç kira süresinin sonunda ödemek ve kiralananı özgülendiği amaca uygun ve iyi bir biçimde işleterek ürün vermeye elverişli bir durumda bulundurmaktır.
Kiracı, kiraya verenin izni olmaksızın, kiralananın işletme usulünü, kira süresinin bitiminden sonra etkisi görülebilecek biçimde değiştiremez. Ayrıca, kiracı, kiralananın bakımını da gerektiği gibi sağlamakla yükümlüdür. Kiracı, kiraya verenin rızası olmaksızın kiralananı başkasına kiraya veremeyeceği gibi, kullanım ve işletme hakkını da başkasına devredemez.
İlgili Mevzuat: 86/10553 Sayılı “Ticari Plakaların Verilmesinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Karar” konulu Bakanlar Kurulu Karar, 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu.
