“BlaBlaCar”, dünyadaki önemli çevrimiçi platformlardan biri olarak gösterilir. Çevrimiçi iletişim platformu olarak karşımıza çıkan “BlaBlaCar”, internet sitesi ve mobil uygulaması üzerinden sürücüler ile yolcular arası iletişimin kurulması ve araç paylaşımının sağlanması için bir alan hazırlar.
Burada bahsi geçen araç paylaşımı, şehirlerarası birlikte seyahatin gerçekleştirilmesidir. Bunun sebebi ise platform tarafından şöyle açıklanır; yolcular ile sürücüler ulaşım masrafını paylaşır ve ticari bir karın elde edilmemesine önayak olunmaz.
“BlaBlaCar” ile yapılan taşımalarda dikkat edilmesi gereken unsur “maliyet katkı payı ile sürücü menfaati arasındaki ilişki” olmalıdır. Eğer yolcu yol masrafına önemli bir karşılık olmayacak şekilde bir katkıda bulunuyorsa, burada hatır taşıması değerlendirilmelidir.
Halbuki yolcunun maliyet katkı payındaki yeri “önemli bir karşılık” olarak değerlendirilmesi gerektiği durumda, söz konusu taşıma, taşıma sözleşmesi başlığı altında incelenmelidir. Çünkü ikinci olayda karşılaştığımız sürücünün menfaatinin ön planda olduğudur, yani sürücünün kar elde etmesi tartışılmalıdır.
Hatır Taşıması Nedir?
Hatır taşıması, “İşletenin bir kimseyi, nezaket gereği veya onun memnun etmek için ücretsiz olarak aracında taşıması.” şeklinde tanımlanmaktadır.
Öğretide “hatır taşımacılığı” için kullanılacak kavramın ne olacağı yönünde bir fikir birliği sağlanamamıştır. Bu durumda mevzuatta hatır taşımacılığı kavramı ile karşılaştığımız noktalar ele alınmalıdır. Bunlardan biri 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunudur (KTK).
Bu kanunda yer alan madde 87 fıkra 1’de hüküm uyarınca, “Yaralanan veya ölen kişi, hatır için karşılıksız taşınmakta ise veya motorlu araç̧, yaralanan veya ölen kişiye hatır için kar- şılıksız verilmiş̧ bulunuyorsa, işletenin veya araç̧ işleticisinin bağlı olduğu teşebbüs sahibinin sorumluluğu ve motorlu aracın maliki ile işleteni arasındaki ilişkide araca gelen zararlardan dolayı sorumluluk, genel hükümlere tabidir.”.[1]
Hatır Taşıması Unsurları Nelerdir?
Öğretide görüş birliği olmamakla birlikte, KTK m. 87/1’den yararlanabilmek anlamında hatır taşımasının unsurlarını;
Öğretideki hâkim görüş uyarınca, hatır taşımasında yalnızca “ücretsizlik” değil, aynı zamanda “karşılıksızlık” durumunun da mevcut olması gerekir. Bu noktada hatır taşımasının unsurlarını güncellemek gerekirse;[3]
Şahsın araçla taşınması,
Önemli bir karşılığın olmaması,
Başkasına iyilik etme düşüncesine dayanma,
İlişkinin serbest irade ile kurulması,
…şeklinde sıralamak mümkündür.
BlaBlaCar ile Yapılan Taşımacılık Hatır Taşımacılığı mıdır?
Hatır taşımasının unsurlarından en önemlisi “önemli bir karşılığın olmaması”dır. Çünkü bir taşımanın niteliğini belirlemedeki ayırt edici özellik bakımından bu unsura odaklanılabilir. Platform aracılığıyla yapılan taşımalarda yolcuların her biri tarafından sürücüye ödenen “maliyet katkı payı” önemli bir karşılık niteliğinde olup olmaması değerlendirilecektir.
Hatır için taşınan ya da kendisine araç verilen bir kimsenin, yakıt masraflarına katkıda bulunması gibi bazı önemsiz katkılarda bulunması, hatır taşımasının bedava niteliğini bozmayacaktır. Ayrıca yakıt masraflarına düşük bir katılım göstermesi halinde yolcu, taşımanın hukuki statüsünü değiştirmeyecek ve o taşıma hatır taşıması olmayı sürdürecektir.
Halbuki sürücü kendi yolculuğunu masrafsız hale getirmek için arabasına platform aracılığıyla davet ettiği yolculardan para alması halinde, hatır niyeti ortadan kalkar ve sürücünün menfaati ön plana çıkar. Bu noktada hatır taşımasından bahsedilemez. Yakıt masraflarına yarı yarıya katılım da bu kapsamda değerlendirilir. Çünkü burada önemli bir karşılıktan bahsedilir ve hatır taşımasının unsurlarından biri olan “başkasına iyilik etme” unsuru da ortadan kaldırılır.
BlaBlaCar sistemi incelendiğinde; sürücünün belirttiği yolculuk planına göre otomatik olarak bir yolculuk masrafı hesabı yapılmakta ve sürücünün her bir yolcudan talep edebileceği asgari ve azami maliyet katkı payı tutarı yolculuğa göre belirlenmektedir. Azami yolcu sayısı 4 olarak kabul edilen sistemde, eğer sürücü 4 yolcu aracına alırsa, tüm yakıt masraflarının yolcular tarafından karşılanmış olması mümkündür. Böylece hatır taşımasının unsurlarından biri olan “önemli bir karşılığın olmaması” unsuru karşılanmaz.[4]
Azami yolcu sayısı karşılanmadığı takdirde, örneğin sürücü tarafından sembolik bir tutarın talep edilmiş olması durumunda ve yolcu bu tutarı kabul etmiş ise, sürücü “önemli bir karşılık olmaksızın” taşımayı gerçekleştirir. Özetle somut olaydaki “önemli bir karşılığın olup olmamasına” göre taşımanın niteliğine ışık tutmak gerekir.
Taşıma Sözleşmesi Nedir?
TTK madde 850 fıkra 2 uyarınca; “Taşıyıcı, taşıma sözleşmesiyle eşyayı varma yerine götürmeyi ve orada gönderilene teslim etmeyi veya yolcuyu varma yerine ulaştırmayı; buna karşılık, eşya taşımada gönderen ve yolcu taşımada yolcu, taşıyıcıya, taşıma ücretini ödemeyi borçlanır.”[5]
Taşıma Sözleşmesinin Unsurları Nelerdir?
Taşıma sözleşmesi tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme niteliğindedir. Taşıyıcının asli edimi: eşyayı varma yerine götürmek ve orada gönderilene teslim etmek ya da yolcuyu varma yerine ulaştırmaktır. Gönderenin veya yolcunun asli edimi ise, taşıma ücretini ödemektir.[6]
Bu durumda unsurları aşağıda şu şekilde sıralanmıştır:
Taşıma işinin üstlenilmesi,
Taşıma ücretini ödeme taahhüdüdür.
BlaBlaCar ile Yapılan Taşımacılık Bir Taşıma Sözleşmesi midir?
Taşıma ücretinin unsurlarından ücretin var olup olmamasına göre değişecektir. Bu ücretin tespitinde sürücülere geniş yetkiler verilmemiştir. Aksine, BlablaCar platformu tarafından belirli sınırlamalar getirilmiştir, yani sürücüler, yolculardan tahsil edecekleri maliyet katkı payını tamamen serbest bir şekilde belirleyememektedirler.
Sürücü, platformda belirtilen sınırlar dahilinde sistemde ücret belirtebilir: sürücü platformda bir yolculuk planı belirtir, ardından otomatik olarak sistem yolculuk maliyet hesabı yapar ve böylece sürücünün her bir yolcudan talep edebileceği asgari ve azami maliyet katkı payı tutarı belirlenir.[7]
Bahsedilen sınırların tayin edilmesinin sebebi ise, platformun amacının yol masraflarının adilce paylaşılmasını sağlamak ve sürücülerin kar elde etmesine engel olmaktır.[8]
Maliyet katkı payı hesaplama sistemi doğru çalıştıkça, örneğin sürücü aracına dört yolcu alsa dahi ancak benzin masraflarını karşılayabilmektedir, yani kar elde etmesi söz konusu olamamaktadır. Eğer sürücü taşıma karşılığında kar elde edemezse, ortada bir taşıma sözleşmesi olamaz.
Her ne kadar platformun amacı sürücülerin kar elde etmemesi olsa dahi sürücülerin bu platformdan yararlanma sebebi kar elde etme üzerinedir. Somut olayda bu kar elde edildiği takdirde TTK m. 850’de bahsedilen taşıma sözleşmesi değerlendirilmelidir.[9]
Uyarı: BlaBlaCar taşımaları KTK hükümlerine tabidir; motorlu araçlar zorunlu mali sorumluluk sigortası teminatı kapsamında yer aldığı burada vurgulanmalıdır.
Kaynakça
BlaBlaCar, “Kullanım Sözleşmesi ve şartları” , <https://blog.blablacar.com.tr/about-us/terms-and-conditions>, son girilme tarihi: 24.08.2022.
BlaBlaCar, “Ücretlendirme ve ödeme sistemi nasıl çalışır?”, <https://www.blablacar.com.tr/faq/question/ucretlendirme-ve-odeme- sistemi-nasil-calisir>, son girilme tarihi: 24.08.2022.
DURAK Yasemin, ŞAHİN Turan, “Hatır İçin Taşıma”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 2015.
2098 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu, Kabul Tarihi: 13.10.1983; Resmî Gazete: 18.10.1983.
ÖKSÜZOĞLU Hilal Tuğba, SEVEN Vural, BlaBlaCar Platformu Aracılığıyla Yapılan Taşımaların Hukuki Niteliği, TAÜHFD, 2020.
ÖZSUNAY Ergun, “Araç̧ Sahibinin Hatır İçin Ücretsiz Taşıdığı veya Aracını Hatır İçin Ücretsiz Olarak Kullandırdığı Şahıslara Karşı Sorumluluğu”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1966.
6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu, Kabul Tarihi: 13.01.2011; Resmî Gazete: 14.02.2011.
ÜLGEN Hüseyin, Uluslararası Taşımacılık ve Hukuki Sorunları, İstanbul Ticaret Odası, 1988.
Referanslar
[1] 2098 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu, Kabul Tarihi: 13.10.1983; Resmî Gazete: 18.10.1983.
[2] DURAK Yasemin, ŞAHİN Turan, “Hatır İçin Taşıma”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 2015.
[4] ÖZSUNAY Ergun, “Araç̧ Sahibinin Hatır İçin Ücretsiz Taşıdığı veya Aracını Hatır İçin Ücretsiz Olarak Kullandırdığı Şahıslara Karşı Sorumluluğu”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1966.
[5] 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu, Kabul Tarihi: 13.01.2011; Resmî Gazete: 14.02.2011.
[6] ÜLGEN Hüseyin, Uluslararası Taşımacılık ve Hukuki Sorunları, İstanbul Ticaret Odası, 1988.
[7] BlaBlaCar, “Ücretlendirme ve ödeme sistemi nasıl çalışır?”, <https://www.blablacar.com.tr/faq/question/ucretlendirme-ve-odeme- sistemi-nasil-calisir>, son girilme tarihi: 24.08.2022.
[8] BlaBlaCar, “Kullanım Sözleşmesi ve şartları”, <https://blog.blablacar.com.tr/about-us/terms-and-conditions>, son girilme tarihi: 24.08.2022
[9] ÖKSÜZOĞLU Hilal Tuğba, SEVEN Vural, BlaBlaCar Platformu Aracılığıyla Yapılan Taşımaların Hukuki Niteliği, TAÜHFD, 2020.
