Anonim şirketler, Türkiye iş dünyasının temel taşlarından biri olarak kabul edilir. Bu makalemiz, 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu çerçevesinde anonim şirketlerin tanımı, yapısı, genel esasları ve yükümlülükleri detaylı bir şekilde inceleniyor.
Anonim şirketlerin nasıl kurulduğu, yönetim ve temsil organlarının işleyişi, sermaye yapısındaki güncel değişiklikler ve pay sahipliğinin kazanılması ile ilgili önemli bilgileri sizler için ele alacağız. Anonim şirketlerin hukuki yapısını ve iş dünyasındaki rollerini daha iyi anlamak için bu kapsamlı rehberimizi okumaya devam edin.
Anonim Şirket Nedir?
6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 329. maddesine göre; anonim şirket, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş, borçlarından dolayı sadece mal varlığı ile sorumlu olan şirket olarak ifade edilmektedir.
Anonim Şirketin Yapısı Nasıldır?
Anonim şirket en az bir gerçek veya tüzel kişi ile kurulabilir. TTK’nın 332. maddesi uyarınca belirtilen asgari sermaye tutarı sınırlandırmasına tabi olan anonim şirket, niteliği itibariyle bir sermaye şirketi türüdür.
TTK’nun 335. maddesi uyarınca anonim şirket; kurucuların, Kanun’a uygun olarak düzenlenmiş bulunan, sermayenin tamamını ödemeyi, şartsız taahhüt ettikleri, imzalarının noterce onaylandığı esas sözleşmede, anonim şirket kurma iradelerini açıklamalarıyla kurulur.
Anonim şirketler Kanun’a aykırı kurulmadığı sürece tüm iktisadi ve ticari amaçlarla kurulabilirler.
Anonim şirketler ticaret siciline tescil edilirler, TTK’nın kuruluşa yönelik 335. maddesi kapsamında tüzel kişilik sıfatı tescil ile kazanılır.
Anonim Şirketlerde Genel Esaslar ve Yükümlülükler
Tüzel kişilerin yönetimi ve temsili organları vasıtasıyla gerçekleşir. Anonim şirketin organları Yönetim Kurulu ve Genel Kurul olmak üzere ikiye ayrılır. Genel Kurul bütün ortakların toplanarak karar aldığı kuruldur. Genel Kurul en yüksek karar organıdır ve anonim şirketin zorunlu organıdır. Genel kurul ya da Yönetim Kurulunun eksik olması sonucunda tüzel kişilik feshedilir.
Pay sahipleri veya temsilciler daha önceden gündeme getirilmiş konuları karara bağlamak üzere usulüne uygun bir çağrı ile genel kurul toplantısına çağrılırlar. Şirket ortakları toplantıda hazır bulunsalar ya da bulunmasalar dahi onların yokluğunda alınan Genel Kurul Kararları bütün pay sahipleri ve şirketin diğer organlarını bağlar.
Olağan Genel kurul toplantısı yılda en az bir kere şirketin faaliyet döneminin sona ermesinden itibaren ün (3) aylık sürede yapılır. Olağan üstü Genel Kurul toplantısı ise toplantı yapılması gerektiği her zaman yapılabilir.
Anonim Şirketlerde Genel Kurulun Görev ve Yetkileri
Anonim Şirketlerde Genel Kurul’un görev ve yetkileri, TTK’nın 408. maddesi içerisinde sayılmıştır.
MADDE 408
(1) Genel kurul, kanunda ve esas sözleşmede açıkça öngörülmüş bulunan hâllerde karar alır.
(2) Çeşitli hükümlerde öngörülmüş bulunan devredilemez görevler ve yetkiler saklı kalmak üzere, genel kurula ait aşağıdaki görevler ve yetkiler devredilemez:
a) Esas sözleşmenin değiştirilmesi.
b) Yönetim kurulu üyelerinin seçimi, süreleri, ücretleri ile huzur hakkı, ikramiye ve prim gibi haklarının belirlenmesi, ibraları hakkında karar verilmesi ve görevden alınmaları.
c) (Değişik: 26/6/2012-6335/22 md.) Kanunda öngörülen istisnalar dışında denetçinin seçimi ile görevden alınması.
d) Finansal tablolara, yönetim kurulunun yıllık raporuna, yıllık kâr üzerinde tasarrufa, kâr payları ile kazanç paylarının belirlenmesine, yedek akçenin sermayeye veya dağıtılacak kâra katılması dâhil, kullanılmasına dair kararların alınması.
e) Kanunda öngörülen istisnalar dışında şirketin feshi.
f) Önemli miktarda şirket varlığının toptan satışı.
(3) Tek pay sahipli anonim şirketlerde bu pay sahibi genel kurulun tüm yetkilerine sahiptir. Tek pay sahibinin genel kurul sıfatıyla alacağı kararların geçerlilik kazanabilmeleri için yazılı olmaları şarttır.
Anonim Şirketlerde Yönetim Kurulu
Anonim şirketler Yönetim Kurulu tarafından temsil olunur ve yönetilir. Anonim şirketin Yönetim Kurulu bir veya daha fazla kişiden oluşur ve temsile yetkili en az bir üyenin ikamet adresinin Türkiye olması ve Türk vatandaşı olması şarttır.
Anonim Şirketlerde Yönetim Kurulunun Yetki ve Görevleri
Yönetim Kurulunun görev ve yetkileri kanundan veya sözleşmeden doğar. Yönetim Kurulu ortaklığı yönetir ve temsil eder. Genel Kurulu toplantıya çağırırlar ve Genel Kurul toplantı gündemini hazırlarlar. Genel kurulun almış olduğu kararları uygularlar. Aynı zamanda, genel kurulun kararlarına karşı iptal davası da açabilirler.
Ortaklığın sona ermesi ve tasfiyesinde TTK’da öngörülen hallerde şirket malvarlığının tasfiyesi işlemlerini yapabilirler. TTK madde 374’e göre Yönetim Kurulu ve/veya Genel Kurulun yetkisinde bırakılmış olan durumlar hariç şirketin işletme konusunun gerçekleştirilmesi için gereken her çeşit iş ve işlemler hakkında karar alabilir.
TTK madde 375’e göre yönetim kurulunun devredilemez vazgeçilmez görev ve yetkileri şunlardır:
Şirketin üst düzeyde yönetimi ve bunlarla ilgili talimatların verilmesi.
Şirket yönetim teşkilatının belirlenmesi.
Muhasebe, finans denetimi ve şirketin yönetiminin gerektirdiği ölçüde, finansal planlama için gerekli düzenin kurulması.
Müdürlerin ve aynı işleve sahip kişiler ile imza yetkisini haiz bulunanların atanmaları ve görevden alınmaları.
Yönetimle görevli kişilerin, özellikle kanunlara, esas sözleşmeye, iç yönergelere ve yönetim kurulunun yazılı talimatlarına uygun hareket edip etmediklerinin üst gözetimi.
Pay, Yönetim Kurulu karar ve Genel Kurul toplantı ve müzakere defterlerinin tutulması, yıllık faaliyet raporunun ve kurumsal yönetim açıklamasının düzenlenmesi ve genel kurula sunulması, genel kurul toplantılarının hazırlanması ve genel kurul kararlarının yürütülmesi.
Anonim şirketler için belirlenen asgari sermaye miktarı 50.000 TL ve kayıtlı sermaye sistemini benimseyen anonim şirketler için ise 100.000 TL iken; 25.11.2023 Tarihli 32380 Sayılı T.C. Resmî Gazete’de yayımlanan 7887 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı ile asgari sermaye miktarı 250.000 TL ve kayıtlı sermaye sistemini benimseyen anonim şirketler için ise 500.000 TL olarak değiştirilmiştir. Karar 01.01.2024 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir.
Anonim Şirketlerde Pay Sahipliği ve Ortaklıktan Çıkma
Anonim şirkette pay hakkı, şirketin tescili ile doğmaktadır. Anonim şirkette ortaklık şahsa bağlı olmadığından payın maliki herhangi bir gerçek veya tüzel kişi olabilmektedir. Pay sahipliği TTK’da bir hak olarak tanımlanmıştır. Kural olarak pay sahibi olabilmek için özel bir şart yoktur. Pay sahipliği aslen veya devren kazanılabilir.
Yönetim Kurulu tarafından ihraç edilen pay senetlerinin satın alınmasıyla gerçekleşir. Anonim şirketin tür değiştirmesi ya da birleşmesi, bölünmesi söz konusu ise yine aslen kazanılma söz konusu olur. Pay sahipliğinin kazanılması için anonim şirketin ticaret siciline tescil edilmiş olması gerekir. Aslen kazanmada hak doğrudan doğruya kazanılır. TTK madde 459 kapsamında sermaye artırımında esas sözleşme değişikliği söz konusu olduğunda artırılan kısmın mevcut pay sahipleri ya da 3. kişiler bakımından taahhüt edilmesiyle kazanılır.
Pay sahipliğinin devir yoluyla kazanılması da mümkündür. Bunun için, pay senedinin türüne göre ve kanuna uygun olarak öngörülen devredilme usulüyle devredilmelidir. Pay sahipliği bir hak olduğu için kural olarak devredilebilir. Pay sahipliğinin devri sözleşme, cebri icra, miras, mal rejimi hükümleri ile gerçekleşebilir.
Hamiline yazılı pay senetlerinin devri ancak zilyetliğin devri ile olur. Zilyetliğin devri mülkiyetin geçirilmesi amacı ile yapılmalıdır. Nama yazılı paylar herhangi bir sınırlamaya tabi olmaksızın devredilebilirler, yine zilyetliğin geçirilmesi ile olur. TTK 486/2 maddesi uyarınca;
“Paylar hamiline yazılı ise yönetim kurulu, pay bedelinin tamamının ödenmesi tarihinden itibaren üç ay içinde pay senetlerini bastırıp pay sahiplerine dağıtır. Yönetim kurulunun hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılmasına ilişkin kararı tescil ve ilan edilir, ayrıca şirketininternetsitesine konulur. Pay senedi bastırılıncaya kadar ilmühaber çıkarılabilir. Bunlar pay senetleri henüz çıkarılmadığı durumda onların yerini tutacak kıymetli evraklardır. Nama yazılı senetlerin hükümlerine tabidir.”
Denilmek suretiyle hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılmasına yönelik usul ve esaslar belirlenmiştir.
Payların serbestçe devredilmesi ilkesi anonim şirketlerde esas olduğundan kural olarak devir halinde diğer ortakların rızası aranmaz. Kanundaki belirli şartlara uyulmazsa pay devri mümkün değildir. Senede bağlanmamış paylar için yazılılık şartı bulunmaktadır. Alacağın temliki sözleşmesinin yazılı şekilde yapılması geçerlilik şartıdır.
Anonim Ortaklıklarda Pay Sahibinin Borç ve Yükümlülükleri
Pay sahiplerinin asli borcu sermaye taahhüdünü yerine getirmektir. Pay sahiplerinin şirket alacaklarına karşı herhangi bir yükümlülüğü bulunmamaktadır. Şirkete karşı da sermaye koyma borcu haricinde başka borcu olmadığından buna “tek borç ilkesi” denir. TTK madde 329/2 cümlesinde de; “…ortakların sorumluluğu sadece şirkete karşı taahhüt edip yerine getirmedikleri sermaye payı kadardır.” denmektedir.
Tek borç ilkesi mutlak değildir. Anonim ortaklığın bilançosunda zarar mevcutsa bunun kapatılması için esas sözleşme ile yükümlülükler getirilebilir. Öğretiye göre, ortaklığın iflası veya tasfiyesi hallerinde dahi sermaye koyma borcu zamanaşımına uğramaz.
Anonim Ortaklıkta Ortaklıktan Çıkma
Ortaklık ilişkisi pay sahibinin payını devretmesi ile sona erer. Anonim şirket tarafından bir faaliyet yılı içerisinde denkleştirme yapılmaması sebebiyle pay sahipleri zararlarının tazminini isteyebilir. Böyle bir durumda, pay sahipleri şirketten çıkmayı talep edebilir. TTK madde 202/2 uyarınca;
Hâkimiyetin uygulanması ile gerçekleştirilen ve bağlı şirket bakımından açıkça anlaşılabilir haklı bir sebebi bulunmayan, birleşme, bölünme, tür değiştirme, fesih, menkul kıymet çıkarılması ve önemli esas sözleşme değişikliği gibi işlemlerde, genel kurul kararına red oyu verip tutanağa geçirten veya yönetim kurulunun bu ve benzeri konulardaki kararlarına yazılı olarak itiraz eden pay sahipleri; hâkim teşebbüsten, zararlarının tazminini veya paylarının varsa en az borsa değeriyle, böyle bir değer bulunmuyorsa veya borsa değeri hakkaniyete uygun düşmüyorsa, gerçek değerle veya genel kabul gören bir yönteme göre belirlenecek bir değerle satın alınmasını mahkemeden isteyebilirler. Değer belirlenirken mahkeme kararına en yakın tarihteki veriler esas alınır. Tazminat veya payların satın alınmasını istem davası, Genel Kurul kararının verildiği veya Yönetim Kurulu kararının ilan edildiği tarihten başlayarak iki yılda zaman aşımına uğrar.
MADDE 638
(1) Şirket sözleşmesi, ortaklara şirketten çıkma hakkını tanıyabilir, bu hakkın kullanılması belirli şartlara bağlayabilir.
(2) Her ortak, haklı sebeplerin varlığında şirketten çıkmasına karar verilmesi için dava açabilir. Mahkeme istem üzerine, dava süresince, davacının ortaklıktan doğan hak ve borçlarından bazılarının veya tümünün dondurulmasına veya davacı ortağın durumunun teminat altına alınması amacıyla diğer önlemlere karar verebilir.
Anonim Şirketlerde Ortaklıktan Çıkarılma
Anonim şirket ve diğer şirketler birleşme kararı almışsa pay sahiplerine pay iktisabı ya da ayrılma akçesi karşılığında ortaklıktan çıkarılma şeklinde seçimlik haklar tanınabilir. Seçimlik hak tanınmadan yalnızca ayrılma akçesi ile ortaklıktan çıkarılma da düzenlenebilir. Seçimlik hakkın sunulması durumu sadece birleşme sözleşmesinin pay sahibini ortaklıktan çıkarmak isteyen şirketin mevcut oylarının %90’ı tarafından onaylanmasıyla mümkündür.
TTK madde 208’e göre ise hâkim şirket doğrudan veya dolaylı olarak bir sermaye şirketinin paylarının ve oy haklarının en az yüzde doksanına sahipse ve azlık şirketin çalışmasını engelliyorsa; dürüstlük kuralına aykırı davranıyorsa, fark edilir sıkıntı yaratıyor veya pervasızca hareket ediyorsa, azınlığın paylarını satın alarak azınlık pay sahibini şirketten çıkarabilir. Madde gerekçesinde getirilen düzenlemenin amacının şirket içi barışın sağlanması olduğu belirtilmiştir.
Haklı nedenlerle fesih;
TTK madde 531; haklı sebeplerin varlığında, sermayenin en az onda birini ve halka açık şirketlerde yirmide birini temsil eden payların sahipleri, şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinden şirketin feshine karar verilmesini isteyebilirler. Mahkeme, fesih yerine, davacı pay sahiplerine, paylarının karar tarihine en yakın tarihteki gerçek değerlerinin ödenip davacı pay sahiplerinin şirketten çıkarılmalarına veya duruma uygun düşen ve kabul edilebilir diğer bir çözüme karar verebilir.
Haklı sebeplerle fesih davası açılması yalnız azlık hak sahiplerine tanınmıştır. Bu halde, şirkete tanınan bir çıkarma hakkı yoktur. Ancak, dava açılması ve sonucunda hâkim kararı ile olabilir. TTK hükümleri dışında sermaye piyasası kanununda da hükümler bulunmaktadır.
Haklı sebepler Kanun’da tek tek belirtilmemiştir. Ancak, her nedene dayanılamaz. Yüksek Mahkeme kararlarında da haklı sebebin somut bir şekilde ortaya konulması ve ispatı aranmaktadır.
“…Haklı sebeplerin ne olduğu tek tek belirtilmediğinden bilirkişi incelemesi yapıldığı ve elden edilen tüm deliller neticesinde davacı tarafın şirketin fesih ve tasfiyesini gerektirecek haklı bir sebebin varlığını kanıtlayamadığı gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir…”[1]
Yani, haklı sebepler tek tek belirtilmeli ve somut olaya göre anonim ortaklığın feshini gerektirecek kadar önemli olma kriterine göre belirlenmektedir. Her davada, hukuki ve maddi olayların özelliği dikkate alınarak iddianın haklı sebep teşkil edip etmeyeceklerinin irdelenmesi gerekir. Şirketin devamlı olarak zarar etmesi, kuruluş ve gayesinin gerçekleşmesine imkân kalmaması, ortaklar arasındaki ciddi anlaşmazlıklar, ortağın bakiye sermaye borcunu ödemekte temerrüdü gibi hususlar haklı neden olarak kabul edilebilir.[2]
Sermaye borcu ödemelerinde pay sahipleri temerrüde düşerse payının satılması söz konusu olabilir. Bu durum hukuk terminolojisi içerisinde ıskat olarak adlandırılmaktadır. Iskata dayanılarak pay sahibinin anonim ortaklıktan çıkarılabilmesi sermaye borcunu ödemede temerrüde düşmesi gerekmektedir. Iskat pay sahipliği sıfatını sona erdirir.
Ortaklıktan çıkarmaya yetkili organ şirket yönetim kuruludur.
(1) Pay alım teklifi sonucunda veya birlikte hareket etmek de dâhil olmak üzere başka bir şekilde sahip olunan payların halka açık ortaklığın oy haklarının Kurulca belirlenen orana veya daha fazlasına ulaşması durumunda, paya sahip olan bu kişiler açısından azınlıkta kalan pay sahiplerini ortaklıktan çıkarma hakkı doğar. Bu kişiler, Kurulca belirlenen süre içinde, azınlıkta kalan ortakların paylarının iptalini ve bunlar karşılığı çıkarılacak yeni payların kendilerine satılmasını ortaklıktan talep edebilirler…
Birinci fıkrada yer alan şartlar çerçevesinde ortaklıktan çıkarma hakkının doğduğu durumlarda, azınlıkta kalan pay sahipleri açısından satma hakkı doğar. Bu pay sahipleri Kurulca belirlenen süre içinde, paylarının adil bir bedel karşılığında satın alınmasını oy haklarının Kurulca belirlenen orana veya daha fazlasına sahip olan gerçek veya tüzel kişilerden ve bunlarla birlikte hareket edenlerden talep edebilirler.
Kaynakça
Tekcan Hukuk Bürosu, <https://www.tekcan.av.tr/anonim-sirket-hakkinda-bilinmesi-gerekenler/> (ET:09.01.2023).
Burucuoğlu Law & Consultancy, <https://www.burucuoglu.com/2021/05/16/anonim-sirket-nedir-anonim-sirketlerde-temsil-ve-yonetim-kurulu> (ET:10.01.2023).
Vona Hukuk Bürosu, <https://vonahukuk.com/anonim-sirketlerde-genel-kurulun-olusumu-ve-toplanmasi/> (ET:10.01.2023).
Kara Kılınç Hukuk Bürosu, <http://www.kilinc.av.tr/anonim-sirketlerde-genel-kurul-turleri-ile-genel-kurul-kararlarinin-hukuki-niteligi/> (ET:09.01.2023).
Dergi Park, (Ed. Dr. Aytekin Çelik), <https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/262727> (ET:12.03.2023).
EREN, Özge. “Anonim Şirketlerde Pay Sahipliği Sıfatını Sona Erdiren Haller”, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı, <https://acikerisim.uludag.edu.tr/bitstream/11452/21777/1/%C3%96ZGE_YAKUPO%C4%9ELU_EREN%20.pdf> (ET:12.03.2023).
AGC Hukuk, Yeni Türk Ticaret Kanununda Anonim Şirketlerde Pay Kavramı Ve MenkuL Kıymetler, <https://www.agchukuk.com/images/makaleler/6102_sayili_yeni_turk_ticaret_kanununda_anonim_sirketlerde_pay_kavrami_ve_menkul_kiymetler-19.pdf> (ET:12.03.2023).
DEYNEKLİ, Hande. Anonim Ortaklıklarda Pay Devrine İlişkin Kanuni Sınırlamalar, TC. Bahçeşehir Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2018, <https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=910SfKg0A5TtQMmkjKWWYw&no=wpNHkiQa9R2Qk8r62G1NqQ>
Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (Ed. Ferhat Kayış), <https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2374022>
