Modern toplumun işleyişi, iş dünyasının karmaşık yapısına ve profesyonel alanlardaki etkileşimlere dayanır. Ancak, bu etkileşimlerin arka planında yatan karanlık bir yüz vardır – beyaz yaka suçları. Beyaz yaka suçları, finansal ve ekonomik alanda yüksek düzeyde eğitimli bireyler tarafından işlenen, genellikle yolsuzluk, dolandırıcılık ve sahtecilik gibi suçları içeren eylemlerdir.
Bu makalede, beyaz yaka suçlarının çeşitlerini, bunların toplum üzerindeki etkilerini, ve bu suçları önlemek ve bireylerin nasıl korunabileceği üzerine stratejileri ele alacağız. Sizi bu önemli konuda bilinçlendirmek ve farkındalık yaratmak adına bu derinlemesine incelemeye davet ediyoruz.
Beyaz Yaka Suçu Ne Demektir?
Beyaz yaka suçları terimi saygınlık ve yüksek sosyal statü sahibi kişilerin, mesleklerinin icrası esnasında işledikleri suçlar şeklinde tanımlanabilecektir.
Bu yönüyle beyaz yaka suçları şeklindeki bir ayrımın temeli, bunlar arasında sayılan suç tiplerinde failin toplumun elit bir kesimine ait olması, toplumca saygın kabul edilen bir mesleği icra ediyor olması ve suçu işlerken mesleki bilgi ve tecrübesinden yararlanmasına dayanmaktadır.
Beyaz yaka suçları genellikle tehlike suçu olarak düzenlenmişlerdir. Yani, herhangi bir zarar oluşmamasına rağmen, zarar tehlikesinin varlığı bile suçun oluşması için yeterli görülmektedir. Bu da, işbu suçlara karşı kanun koyucunun ne kadar hassas olduğunu, bu suçlara karşı yürüttüğü sert politikayı göstermektedir.
Beyaz yaka suçlarına özellikle Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) malvarlığına karşı suçlar başlığı altında düzenlenen dolandırıcılık ve güveni kötüye kullanma suçları örnek verilebilecektir.
Dolandırıcılık suçu, Türk Ceza Kanunun 157’inci maddesinde düzenlenmiştir. Bu suç tipi ile cezalandırılan fiiller hileli davranışlarla bir kimseyi aldatarak onun veya başkasının zararına olarak, kendisine veya başkasına bir yarar sağlamaktır. Yani, dolandırıcılık suçundan bahsedilebilmemiz için öncelikle failin hileli davranışlar ile bir kimseyi aldatması gerekmektedir.
Hileli davranış ile kastedilen, mağdurun hataya düşmesine ve iradesini sakatlayarak tasarrufta bulunmasına yol açan her türlü davranıştır. Hileli davranışlardan söz edilebilmesi için failin gerçeğin gizlenmesi, çarpıtılması yahut gerçekleşmeyeni gerçekleşmiş gibi gösterilmesi ve bu şekilde mağdurun sağlıklı bir irade ile rıza göstermeyeceği bir eylemi gerçekleştirmesi gereklidir.
Söz konusu hileli davranışların mağduru aldatmaya elverişli olması, yani soyut bir yalandan öte belli bir ağırlığa ve yoğunluğa sahip nitelikli yalan mahiyetinde olması suçun gerçekleşmesi için aranan bir başka şarttır. Suçun gerçekleşmesi için söz konusu hileli davranışlar ile mağdurun aldatılması gerekmektedir.
Aldatma bir kimsenin zihninde var olan düşünce ile gerçeğin birbiriyle uyuşmaması, bir başka deyişle mağdurun hataya düşmesi halinde söz konusu olacaktır. Bu hataya düşme hali herhangi bir nedenden dolayı değil failin hileli davranışlarından kaynaklanmalıdır.
Dolandırıcılık Suçuna Teşebbüs Mümkün müdür?
Suçun failinin, Hileli davranışlar ile aldatılan mağdurun veya başkasının zararına olarak ve kendisinin veya başkasının yararına haksız bir fayda elde etmesi ile suç tamamlanmış olacaktır. Yani, fail ekonomik bir yarar elde etmek için hileli hareketler gerçekleştirse bile söz konusu ekonomik zararın gerçekleşmemesi halinde, dolandırıcılık suçundan bahsedilemeyecektir. Bu durumda, failin neticelenmeyen ve suç icrası niteliğindeki hareketleri dolandırıcılığa teşebbüs mahiyetinde olacaktır.
Dolandırıcılık suçunun daha ağır cezayı gerektiren nitelikli halleri ise Türk Ceza Kanunu madde 158’de düzenlenmiştir. Örneğin, bu suçun bilişim sistemlerinin, banka veya kredi kurumlarının araç olarak kullanılması suretiyle ya da mağdurun içinde bulunduğu tehlikeli durum veya zor şartlardan yararlanmak suretiyle, işlenmesi gibi hallerde faile verilecek ceza TCK madde 158 uyarınca artırılarak verilecektir.
Dolandırıcılık Suçunun Beyaz Yaka Suçları Arasında Sayılan Nitelikli Halleri Nelerdir?
Dolandırıcılık suçunun nitelikli hallerinden bazıları beyaz yaka suçlarının en tipik örnekleri arasında yer almaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir;
Dolandırıcılık suçunun bilişim sistemlerinin, banka veya kredi kurumlarının araç olarak kullanılması suretiyle işlenmesi,
Tacir veya şirket yöneticisi olan ya da şirket adına hareket eden kişilerin ticari faaliyetleri sırasında; kooperatif yöneticilerinin kooperatifin faaliyeti kapsamında işlenmesi,
Serbest meslek sahibi kişiler tarafından, mesleklerinden dolayı kendilerine duyulan güvenin kötüye kullanılması suretiyle işlenmesi,
Şeklindeki nitelikli hal düzenlenmeleridir.
Dolandırıcılık Suçu Hangi Mahkemelerin Görev Alanına Girer?
Dolandırıcılık suçunun temel şeklinin gerçekleşmesi halinde görevli mahkeme Asliye Ceza Mahkemesi iken nitelikli dolandırıcılık suçunda Ağır Ceza Mahkemeleri görevli olacaktır.
Dolandırıcılık Suçunun Cezası Nedir?
Dolandırıcılık suçunun temel şeklinin işlenmesi halinde fail hakkında bir yıldan beş yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası verilecektir.
Dolandırıcılık suçunun nitelikli hallerinin meydana gelmesi halinde ise üç yıldan on yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur.
Suçun üç veya daha fazla kişi tarafından birlikte işlenmesi halinde verilecek ceza yarı oranında, suç işlemek için kurulmuş bir örgüt tarafından işlenmesi halinde ise bir kat artırılır.
Dolandırıcılığın, bir hukuki ilişkiye dayanan alacağı tahsil amacıyla işlenmesi halinde ise, şikayet üzerine, altı aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezasına hükmolunur.
Dolandırıcılık Suçunun Cezası Adli Para Cezasına Çevrilebilir mi?
Basit dolandırıcılık suçunun cezası belli durumlarda adli para cezasına çevrilebilirken, nitelikli dolandırıcılık suçundan verilecek hapis cezasının adli para cezasına dönüştürülmesi mümkün olmayacaktır.
Dolandırıcılık Suçundan Yapılacak Yargılama Sonunda Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararı (HAGB) Verilebilir mi?
Basit veya nitelikli dolandırıcılık suçu nedeniyle hükmedilen hapis cezası hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararı verilmesi mümkündür. Bu durumda failin beş yıllık denetim süresi içerisinde kasıtlı bir suç işlememesi halinde ceza kararı hüküm doğurmayacaktır.
Beyaz yaka suçları sınıflandırmasının içerisinde yer alan bir başka suç tipi ise güveni kötüye kullanma suçudur.
Bir kişinin, başkasına ait olup da muhafaza etmek veya belirli bir şekilde kullanmak üzere zilyedliği kendisine devredilmiş olan mal üzerinde, kendisinin veya başkasının yararına olarak, zilyedliğin devri amacı dışında tasarrufta bulunması veya bu devir olgusunu inkar etmesi halinde güveni kötüye kullanma suçu meydana gelir.
Zilyetlik bir kimsenin bir eşya üzerindeki fiili egemenliği olup zilyetliği devreden ile devralan arasında geçerli ve sağlıklı bir sözleşme kurulmamış ise suç gerçekleşemeyecektir.
Zilyetliği devreden kişi ile devralan kişi arasında meslek ve sanat, ticaret veya hizmet ilişkisinin bulunması durumunda ise hizmet nedeniyle güveni kötüye kullanma suçu söz konusu olacaktır.
Bu suçun gerçekleşmesi için öncelikle suça konu malın zilyetliğinin bir sözleşme ilişkisi çerçevesinde devredilmesi gerekmektedir.
Örneğin, taraflar arasındaki sözleşme halihazırda mal sahibinin iradesi yanıltılarak kurulmuşsa bu durumda bu suçtan söz edilemeyecek diğer unsurlarının mevcut olması halinde dolandırıcılık suçundan bahsedilebilecektir.
Zilyetliğin devri ticaret ilişkisi, meslek veya sanatın icrası veya başkasına ait malları yönetme yetkisi çerçevesinde gerçekleşmiş olabilir.
Bu sebeple, özellikle kendilerine başkasının mallarını idare etme yetkisi verilmiş olan şirket yetkilileri tarafından işlenebilen bu suç tipi beyaz yaka suçları denince ilk akla gelen suçlardandır.
Zilyetlik faile bizzat malın sahibi tarafından rızai şekilde devredilmelidir. Suçun meydana gelmesi için zilyetliğin, malın belirli bir şekilde kullanılması yahut muhafazası için faile devredilmesi akabinde failin, zilyetliğin devir amacı dışında tasarrufta bulunmalı veya bu devir olgusunu inkâr etmelidir.
Örneğin fail, mal sahibi tarafından bankaya ödeme yapması amacıyla kendisine teslim edilen parayı mal sahibinin rızası dışında kendi hesabına geçirirse yahut söz konusu teslimi inkar ederse güveni kötüye kullanma suçunu işlemiş olacaktır.
Yani, suç hem teslim edilen malın teslim amacı dışında kullanılması yahut teslim olgusunun inkar edilmesi şeklinde işlenebilir. Bu yönüyle güveni kötüye kullanma suçu seçimlik hareketli bir suçtur.
Suçun temel şekli şikayete bağlı olmakla birlikte ikinci fıkrada düzenlenen hizmet nedeniyle güveni kötüye kullanma suçu şikayete bağlı değildir. Savcılığa yapılacak ihbar veya savcılığın tespiti üzerine kendiliğinden soruşturma başlatılacaktır.
Şikayet süresi fiili ve faili öğrenmeden itibaren altı aydır. Görevli mahkeme asliye ceza mahkemesidir.
Bu suçta da hükmün açıklanmasının geri bırakılması müessesi uygulanabilecektir.
Güveni kötüye kullanma suçu dolayısıyla hükmedilecek hapis cezası adli para cezasına çevrilebilecektir.
Güveni kötüye kullanma suçunu işleyen kişi şikayet üzerine, altı aydan iki yıla kadar hapis ve adlî para cezası ile cezalandırılır.
Suçun nitelikli hali olan hizmet nedeniyle güveni kötüye kullanma suçunun işlenmesi halinde ise bir yıldan yedi yıla kadar hapis ve üç bin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur.
Beyaz yaka suçları, özellikle iş dünyası ve profesyonel çevrelerde gerçekleşen, maddi kazanç elde etme amacı güden suçlardır. Bu suçlar genellikle hukuki ve finansal bilgi gerektirir ve eğitimli bireyler tarafından işlenir. Dolandırıcılık, rüşvet, sahtecilik, içeriden öğrenenlerin ticareti, embezzlement (zimmetine para geçirme) ve yolsuzluk bu kategorideki yaygın suçlardır.
Dolandırıcılık, bireylerin veya organizasyonların başkalarını kandırarak maddi çıkar sağlamasını içerir. Rüşvet, genellikle bir kişinin pozisyonunu veya yetkisini kötüye kullanarak karşılığında menfaat sağlamasıdır. Sahtecilik, sahte belge veya bilgilerin kullanılmasıyla gerçekleşir. İçeriden öğrenenlerin ticareti, şirket içi özel bilgilerin kötüye kullanılarak hisse senedi veya diğer finansal işlemlerle ilgili avantaj sağlamaktır.
Bu suçlar, hem bireyler hem de toplumlar için önemli mali ve sosyal maliyetlere yol açabilir. Kişisel ve kurumsal varlıkların kaybı, ekonomik dengesizlikler ve toplumun genel güveninin zedelenmesi bu maliyetler arasında yer alır.
Beyaz yaka suçlarıyla mücadele etmek ve bu suçlardan korunmak için hukuki ve düzenleyici önlemler alınması gerekmektedir. Bireylerin ve kurumların, bu tür suçları tanıma, raporlama ve önleme konusunda eğitilmesi önemlidir.
Sonuç olarak, beyaz yaka suçları, modern toplumun karmaşık bir parçasıdır ve bu suçlarla etkili bir şekilde mücadele etmek, bireysel ve toplumsal düzeyde farkındalık ve eğitimi gerektirir. Bu makale, beyaz yaka suçlarını aydınlatmak, etkilerini anlamak ve bu suçlardan korunma yöntemlerini paylaşmak amacıyla hazırlanmıştır.
