Eski dönemlerden beri kullanılmakta olan takas hakkı Türk Hukuk Sisteminde de kullanılmasına devam edilen hukuki bir işlemdir. İşbu çalışmamızda takas hakkının dava sırasında kullanılmasına kısa bir anlatımla ile aktarmaya çalışacağız.
Takas Nedir?
Takas, aynı cinsten olan karşılıklı ve vadesi gelmiş iki alacağı, küçüğü büyüğünden çıkarılmak suretiyle daha azı oranında sona erdiren hukuki bir işlemdir. Türk Borçlar Kanunu (TBK) 139 vd. maddelerde düzenlenmektedir. Ödemede kolaylık sağlayan; alacağının kendi alacağına kavuşmasını garanti eden bir işlemdir.
Takas kendiliğinden gerçekleşmez, taraflardan birinin karşılıklı alacakları ortadan kaldırma iradesini diğer tarafa bildirmesi gerekmektedir. Ayrıca, üçüncü bir kişiden olan alacak takas konusu yapılamamaktadır.
Takas, bozucu yenilik doğuran bir hak olup, kullanılması muvafakate ya da takas anlaşmasına bağlı değildir. İfa sorununun ortadan kalkması için hukuki bir çare olarak görülmektedir.
Takasın Şartları Nelerdir?
Takasın aşağıda belirtilen bazı şartları mevcuttur;
Alacakların karşılıklı olması gerekmektedir. Takas beyanında bulunan kimse hem karşı taraftan alacaklı olmalı hem de karşı tarafa borçlu olması gerekmektedir.
Alacaklar aynı mahiyette ve nitelikte olmalıdır. Takas daha çok para borçlarında görülür. Karşılıklı olan yapma/yapmama borcu birbirine benzer fakat takas konusu yapılamaz. Takas, verme borçlarında
mümkün olmaktadır.
Karşılıklı alacakların takasa konu olması için karşılıklı borçların vadesinin gelmiş olması gerekmektedir.
Taraflar arasındaki alacaklardan her birinin geçerli olması ve dava hakkıyla teyit edilmesi gerekmektedir.
Takas hakkı dava dışında, karşılıklı dava yoluyla veya davada savunma vasıtası olarak kullanılabilmektedir.
Takasın Davada İleri Sürülmesi Nedir?
Takas, davalının açılmış olan bir davada ilk defa bu hakkını ileri sürmesi şeklinde olabileceği gibi, davadan önce takas beyanında bulunduğunu ileri sürerek davanın reddini istemesi şeklinde de olabilmektedir.
a) Davadan Önce Beyan Edilen Takasın Davada İleri Sürülmesi Nedir?
Takas hakkının dava dışında kullanılmış olması durumunda, beyanın karşı tarafa varmasıyla her iki borç da sona ermektedir. Fakat karşı taraf, takasla borcun sona ermiş olmasına rağmen; takas edilen alacakla ilgili bir dava açabilir. Davalı da daha önce beyan ettiği takas beyanını mahkemede tekrar ileri sürebilir. Davalının, davadan önce takas hakkını kullandığını iddia etmesi dava konusu alacağın kabul edildiği anlamına gelmektedir. Takasın bu şekilde mahkemede ileri sürülmesi maddi hukuk anlamında bir itiraz oluşturmaktadır. Yargıtay da uygulamalarında bunu bir itiraz olarak değerlendirmektedir.
Takasın dava sırasında ileri sürülmesi, aynı zamanda usul hukuku bakımından, geniş anlamda bir defi niteliğindedir. Davalının davadan önce takas beyanında bulunması iddiası bir usul işlemi niteliğindedir. Çoğunluğun görüşüne göre, davadan önce beyan edilmiş olan takasın davada ileri sürmesi usul hukuku kurallarına tabi olmalıdır. Davalı davadan önce takas beyanında bulunduğu iddiasını cevap dilekçesinde ileri sürmelidir. Aksi durumda savunmayı genişletme yasağı söz konusu olmaktadır.
b) Takasın İlk Defa Dava Sırasında İleri Sürülmesi Nedir?
Takas hakkının ilk defa davada ileri sürülmüş olması maddi anlamda bir hukuki işlem mahiyetinde midir yoksa usul işlemi midir hususu tartışmalı olmakla birlikte bazı teoriler mevcuttur.
Medeni hukuk teorisine göre, takasın davada ileri sürülmesiyle davanın dışında ileri sürülmesinin herhangi bir farkı yoktur. Yani maddi hukuk işlemidir. Fakat takası davada ileri süren taraf maddi hukuk anlamındaki bu işlemi aynı zamanda savunma imkânı olarak usul işlemi şeklinde yapmaktadır. Bu sebeple takasın davada ileri sürülmesi “çifte vakıa” niteliği taşır. Bu teori kabul edilirse; takas hakkını ileri süren davalı için aleyhe durumlar ortaya çıkabilecektir. Fakat davalı, takası kendisine karşı açılan davanın aleyhine sonuçlanmasını engellemek için ileri sürmektedir.
Usul hukuku teorisine göre, davada ileri sürülen takas, kendine özgü nitelikleri olan hukuki bir müessesedir ve sadece usul hukuku kurallarına tabi olmaktadır. Usul işlemi olarak bu beyan karşı tarafa yöneltilmeyip, mahkemeye yöneltilmiş olan bir beyandır. Yani takasın sonuç doğurması için mahkemenin karar vermiş olması gerekir. Dava geri alınır ya da reddedilirse, davada ileri sürülen takas, hüküm ve sonuçlarını doğurmaz. Dolayısıyla takas hakkına sahip olan taraf da karşı alacağını talep etme hakkından yoksun kalmamaktadır. Eğer bu teori kabul edilirse de takasa ilişkin maddi hukuk düzenlemelerinin göz ardı edilmesi durumu söz konusu olacaktır.
Karma görüş teorisine göre; takasın davada ileri sürülmesi hem maddi hukuka hem de usul hukukuna ilişkin özellikleri içerisinde barındıran “çifte mahiyetli işlem”dir. Bu hükümler birlikte uygulanmalıdır. Bu duruma göre, takasın ileri sürülmesi şekli ve zamanı usul hukuku hükümlerine tabi olur. Eğer davada ileri sürülen takas usulü nedenlerden dolayı reddedilirse, takasın maddi hukuk bakımından geçerli olmaması sonucu doğmaktadır.
Sonuç itibariyle ilk defa davada ileri sürülen takas, diğer savunmaların tabi olduğu hükümlere tabi olacaktır. Davalı, takas defilerini cevap dilekçesinde bildirecek ve bu aşamadan sonra takas defini ileri sürmeyi savunmayı genişletme olarak görülecektir.
Davacı eğer bu duruma karşı koymazsa esasa cevap süresi içinde bildirilmemiş olan takas defini mahkeme dikkate almaktadır. Takasın çifte mahiyetli işlem olarak kabul edildiği durumda, takasın ileri sürülmesi durumunda dava başka bir nedenle reddedilirse yahut davacı davasından feragat ederse, takası ileri süren davalı alacağını feda etmiş olacaktır. Bu sakıncanın önüne geçilmesinin yolu ise takasın, terditli olarak ileri sürülmesidir.
Bu şekilde ileri sürüldüğünde herhangi bir nedenle dava reddedilirse takas hüküm ve sonuç doğurmamış olacaktır. Takasın terditli olarak ileri sürülmesinden kanunda açıkça bahsedilmemiştir.
Detaylı bilgi için ekibimize ulaşabilir veya iletişim sayfamızdan bize mail gönderebilirsiniz.
