Fazla mesai yapmak, birçok çalışanın hayatında yer alan bir gerçektir. Fakat, işverenlerin çalışanlara fazla mesai ücreti ödeme yükümlülüğü vardır. Çalışanlar, fazla mesai yapmaları halinde, normal saatlik ücretlerinin üzerinde bir ücret alırlar. Fakat, birçok çalışan, fazla mesai ücretlerinin ne kadar olacağı konusunda bilgi sahibi değildir. Bu nedenle, “Fazla Çalışma Ücreti Alacağı Nedir?” konusu oldukça önemlidir.
Çalışma süresi, işçinin iş yerindeki verimliliğinin sağlanması ve haklarının belirlenmesi açısından önemlidir. Çalışma süresi, işçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süredir. 4857 sayılı Türk İş Kanunu madde 68’e göre; bir iş yerinde normal haftalık çalışma süresi 45 saattir. 45 saatlik çalışma süresinin günlere dağıtılmasında işveren tarafından dikkat edilmesi gereken hususlar; işçiye haftada en az 1 gün izin verilmesi zorunluluğu, günlük gündüz çalışma süresinin 11 saati ve yine günlük gece çalışma süresinin 7.5 saati aşamayacağıdır. Çalışma süreleri, işveren tarafından bu sürenin altında belirlenebilmekte ise de üzerinde belirlenemez. Kanun’da öngörülen bu sınırlamalara rağmen işverenin normal çalışma sürelerinden daha uzun süre işçisini çalıştırmasından kaynaklı olarak hukuki ihtilaflar ortaya çıkmaktadır.
Fazla Çalışma (Mesai) Nedir?
Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Çalışanların ülkenin genel yararı, işin niteliği veya üretimin artırılması gibi veya zorunlu, olağanüstü birçok nedenle fazla çalışma yapması mümkündür. Fazla çalışma yapılması halinde çalışana her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenmelidir.
Fazla Çalışma Süresinden Sayılan Durumlar Nelerdir?
İş Kanunu 66. maddede düzenlenen hükümde, kanun koyucu, işçinin korunması amacıyla işçi fiilen çalışmasa da çalışma süresinden sayılacak durumları saymıştır. Bunlar;
Madenlerde, taş ocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yer altında veya su altında çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.
İşçilerin işveren tarafından iş yerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.
İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.
İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.
Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.
Demir yolları, kara yolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan iş yerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen sürelerdir.
Yukarıda sayılan sebeplerin fazla çalışma süresi hesaplanırken göz önünde bulundurulması gerekmektedir.
Fazla Çalışma (Mesai) Ücreti İspatı
Hukuki anlamda ispat, taraf ya da tarafların talep sonuçlarını dayandırdıkları olguların doğruluğu noktasında hâkimi inandırma çabalarıdır. 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nda ispat yükü hakkında herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Bu doğrultuda kanunlarda özel bir düzenleme olmadıkça, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 190/1. maddesi uyarınca iddia edilen olaya bağlanan hukuki sonuçtan lehine hak çıkaran taraf, iddiasını ispatlamakla yükümlüdür. Bu maddeler ışığında fazla çalışma yaptığını iddia eden işçinin iddialarını kanıtlaması gerekir.
İşçilerin fazla mesaiyi ispat ederken en önemli delilleri tanık ifadeleri olmaktadır. Tanık olarak dinletilmek istenilen kişilerin davayı açan işçi ile çalışma sürelerinin ne kadar olduğu ve aynı sürelerde işçi ile fazla çalışma yapıp yapmadığı önem arz etmektedir. Bunun dışında, fazla mesai yaptığını ispatlamak isteyen işçi aşağıda sayılan delillere de başvurabilir:
Bordrolar,
İş yeri puantaj kayıtları,
Yapılan İşin Niteliği,
İşyeri Kayıtları,
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Kayıtları.
Fazla Çalışma (Mesai) Ücreti Talep Hakkı Olmayan Meslekler Hangileridir?
Her meslek grubunun şartları ve çalışma şekli farklı olduğundan fazla çalışma olup olmadığı her somut olaya göre faklı bir şekilde araştırılır.
Ancak, Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2006/4361E. 2006/25355K. sayılı ve 02.10.2006 tarihli kararında;
“Dairemizin kararlılık kazanmış içtihatlarına göre işyerinin üst düzey yöneticisi olarak görev yapan bir kişi çalışma saatlerini kendisi tespit edip ödeme belgelerini de buna göre düzenlettirip işin yürütülmesini sağladığı için hizmet akdinin sona ermesinden sonra fazla mesai yaptığını iddia ederek istekte bulunması çelişkili davranış oluşturur.“
Hükmü verilmiştir.
Fazla Çalışma (Mesai) Yaptırılamayacak İşler Hangileridir?
İş Kanunu’na göre aşağıda sayılan işçilere fazla mesai yaptırılması yasaklanmıştır;
18 yaşını doldurmamış işçiler,
İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği iş yeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı hekiminin, bunların bulunmadığı yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen işçiler,
İş Kanunu’nun 88’incimaddesinde öngörülen Yönetmelikte belirtilen gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler,
Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler.
4857 sayılı Kanunun 42’nci maddesi uyarınca zorunlu nedenler ve 43’üncü maddesi uyarınca olağanüstü haller dışında yer altında maden işlerinde çalışan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.
Ayrıca, kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilere fazla sürelerle çalışma da yaptırılamaz.
Fazla Çalışma (Mesai) Ücreti Zamanaşımı Süresi Ne kadardır?
Fazla çalışma ücretine hak kazanan işçinin bu hakkını belirli süre içinde talep etmesi gerekmektedir. Kanuna göre, işçi ücreti 5 yıllık zamanaşımına tabidir. Süre, ücretin ödenmesi gereken tarihten itibaren başlar. Zamanaşımı süresi her çalışma için ayrı ayrı belirlenecektir.
Fazla Çalışma (Mesai) Ücreti Nasıl Hesaplanır?
Çalışanların normal çalışma saati ücretinin %50 fazlası fazla mesai ücreti olarak belirlenir. Örneğin, saatlik brüt ücreti 50 TL olan bir işçi 3 saat süreyle fazla çalışma yaptığında;
Saatlik Brüt Ücret: 50 TL
Saatlik Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti: 50×1,25=62,5
3 saatlik fazla sürelerle çalışma ücreti: 62,5×3=187,5
Şeklinde hesaplanmaktadır.
Fazla Çalışma (Mesai) Ücreti Alacak Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme Hangisidir?
7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu madde 3’e göre; fazla çalışma ücretine ilişkin uyuşmazlıklarda 01.01.2018 tarihinden itibaren zorunlu arabuluculuk yolu getirilmiştir. Arabulucuya başvurmadan İş Mahkemesinde dava açıldığı takdirde mahkeme, “dava şartı yokluğu” nedeniyle bu talebi usulden reddedecektir. Bu konudaki uyuşmazlıklarda görevli mahkeme “İş Mahkemeleri“, yetkili mahkeme ise davalı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesi ile işin veya işlemin yapıldığı yer mahkemesidir.
“Fazla Çalışma Ücreti Alacağı Nedir?” konusu oldukça önemlidir ve çalışanların haklarını korumak açısından bilgi sahibi olmaları gereken bir konudur. Bu konuda, İş Kanunlarına ilişkin bilgileri araştırmak ve işçi hakları ile ilgili kaynaklardan faydalanmak önemlidir. Umarım bu yazı sizlere faydalı olmuştur.
