Finansal Kiralama Sözleşmesi hukukumuzda 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring, Finansman ve Finansman Şirketleri Kanunu (FFFTŞK) ile düzenlenmiş olup; tipik bir sözleşmedir. Finansal Kiralama, Faktoring, Finansman ve Finansman Şirketleri Kanunu’nun Finansal Kiralama Başlıklı 18. maddesinde finansal kiralama sözleşmesinin tanımı şu şekilde yapılmıştır:
“Sözleşme, kiralayanın, kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü kişiden satın aldığı veya başka suretle temin ettiği bir malın zilyedliğini, her türlü faydayı sağlamak üzere ve belli bir süre feshedilmemek şartı ile kira bedeli karşılığında kiracıya bırakmasını öngören bir sözleşmedir.”
Finansal Kiralama Sözleşmeleri, sözleşme konusu mal üzerinde ayni hakka yakın bir kullanma yetkisinin düzenlendiği, ülkemizde de gün geçtikçe kullanımı yaygınlaşan bir yatırım metodudur.
Sözleşmenin taraflarının iflası veya icra takibine uğramasının sonuçları sözleşmenin düzenlendiği 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring, Finansman ve Finansman Şirketleri Kanunu (FFFTŞK) ile düzenlenmiştir. Bu sonuçlar, sözleşmenin geçerliliği ile yakından ilişkili olduğundan sözleşmenin geçerlilik şartlarını bilmek önem arz etmektedir.
Finansal Kiralama Sözleşmesi ve Geçerlilik Şartları
Kiralayanın, mülkiyeti kendisinde kalmak üzere kiracının seçip talep ettiği taşınır veya taşınmaz bir yatırım malının zilyetliğini her türlü faydayı sağlamak üzere kiracıya devretmeyi, kiracının da buna karşılık kiralayana bir bedel ödemeyi üstlendiği sözleşmeye Finansal Kiralama Sözleşmesi denir.[1]
Sözleşmenin konusu satılabilir her türlü şey olabilmekle birlikte; 6361 Sayılı Kanun madde 19’a göre taşınır ve taşınmaz mallar, bütünleyici parça veya eklenti niteliklerine bakılmaksızın asli niteliğini koruyan her mal sözleşmenin konusunu oluşturabilir. Bilgisayar yazılımlarının çoğaltılmış nüshaları hariç olmak üzere patent, marka gibi haklar Finansal Kiralama Sözleşmesi’nin konusu olamaz. Kural olarak; kiracı, finansal kiralama konusu maldaki zilyetliğini kiralayandan yazılı izin almadan bir başkasına devredemez.
Finansal Kiralama Sözleşmeleri 6361 Sayılı Kanun madde 22/I’e göre yazılı şekil şartına bağlanmıştır. Yazılı şekilde yapılmayan sözleşmeler geçerli değildir. Eski Kanun’da geçerlilik noterde yapılmasına bağlıyken, 2012’de yürürlüğe giren ve halihazırda yürürlükteki 6361 Sayılı Kanun’da yazılı şekilde yapılmış olması yeterlidir. Yazılı şekil şartı, kurulun yazılı seklin yerine geçebileceğini belirlediği esaslar ile mesafeli bir şekilde elektronik iletişim veya haberleşme araçlarıyla sağlanabilir.
Sözleşmenin konusu taşınmaz bir mala ilişkin ise bu sözleşmenin tapu kütüğüne şerh edilmesi gerekir. Kendilerine mahsus özel sicili bulunan taşınır mallara dair sözleşmeler bu malların kayıtlı oldukları sicile tescil ve şerh olunur. Herhangi bir sicile kayıtlı olmayan taşınır mallar Finansal Kurumlar Birliği’nce (Birlik) tutulan özel sicile kaydedilir. Bu bildirim kiralayan tarafından yapılmalıdır.
Birlik tarafından tutulan sicile herkesin erişim imkânı mevcuttur. Aleniyet mevcut olduğundan hiç kimse sicilde kayıtlı bulunan bilgileri bilmediğini iddia edemez. 6361 Sayılı Kanun madde 22/V’e göre tescil veya şerhten sonra, üçüncü kişilerin finansal kiralama konusu mal üzerindeki ayni hak kazanımları, kiralayana karşı ileri sürülemez.
Kiracının İflası ve İcra Takibine Uğramasının Sonuçları
Kiracı aleyhine icra yoluyla takip yapılması 6361 Sayılı Kanun madde 28/II hükmü ile düzenlenmiş olup; kiracının icra takibine uğraması halinde, icra memuru, finansal kiralama konusu malların takibin dışında tutulmasına karar verir. İcra memurunun malları takip dışında tutulmasına karar verebilmesi için, sözleşmenin kanun hükümlerine tabi ve geçerli olması gerekir.
Taşınırlarda özel sicile tescil, taşınmazlarda ise tapuya şerh edilmiş olmalıdır. İcra memuru öncelikle malın tescil veya şerh edilmesi gereken özel sicili varsa bu sicile, yoksa Birlik tarafından tutulan sicile bakmalıdır. Malların sicilde kayıtlı olduğunu gören icra memuru derhal malların takibin dışında tutulmasına karar vermelidir. Tescil veya şerh yapılmamışsa, icra memuru takip dışında tutma işlemini yapamaz.
Aksi halde icra memurunun yalnızca sözleşmeye bakarak karar vermesi gerekmektedir. Yalnız sözleşmeye bakarak takip dışında tutma kararı verilmesi detaylı inceleme gerektirmektedir. Bu durum da, gecikmelere yol açacağından İcra-İflas Hukuku ile bağdaşmayacaktır. İcra memurunun kararına karşı yedi gün içinde itiraz edilebilir. Bu itirazlar, icra mahkemesince en geç bir ay içinde karara bağlanır.
Kiracının iflası halinde, iflas memuru Finansal Kiralama, Faktoring, Finansman ve Finansman Şirketleri Kanunu madde 28/I lafzı ile İcra İflas Kanunu (İİK) madde 221/1 hükmüne göre; büro teşkilinden önce, finansal kiralama konusu malların tefrikine karar verir.
Yani, kiracının iflas etmesi halinde iflas memuru büro teşkil edilmeden önce finansal kiralama konusu malların masadan ayrılmasına karar verir. İflas memurunun bu kararına yedi gün içinde itiraz edilebilir. Tüm bunlar için geçerli bir finansal kiralama sözleşmesi olması lazımdır.
İflas eden kiracı, sözleşmede öngörülmemiş olsa bile, vakit kaybetmeden kiralayanı haberdar etmeli ve ayrıca iflas dairesine malın finansal kiralamaya konu olduğunu, mülkiyetin kiralayana ait olduğunu ve tescil ve şerhin varlığını bildirmelidir.
İflas memurunun malların ayrılmasına, masaya girmemesine karar verebilmesi için, sözleşmenin kanun hükümlerine tabi ve geçerli olması gerekir. Ayırma kararı verilebilmesi için taşınırlarda özel sicile tescil, taşınmazlarda ise tapuya şerh edilmiş olmalıdır. İflas memuru öncelikle malın tescil veya şerh edilmesi gereken özel sicili varsa bu sicile, yoksa Birlik tarafından tutulan sicile bakmalıdır. Malların sicilde olduğunu gören iflas memuru derhal ayırma karar vermelidir.
Finansal kiralama konusu malı tefrik etmezse bu işleme karşı hem kiralama sözleşmesinin kiracısı hem de kiralayanı haczi öğrendiği tarihten itibaren 7 gün içinde şikayet konusu yapabilir.[2]
Şikayet; şikayet konusu işlemin öğrenildiği tarihten itibaren 7 gün içinde, işlemi yapan iflas müdürünün bağlı bulunduğu İcra Mahkemesine yapılır. İcra Mahkemesi tarafından süratle incelenip Finansal Kiralama, Faktoring, Finansman ve Finansman Şirketleri Kanunu madde 28/3 uyarınca en geç 1 ay içinde karar bağlanması gerekmektedir.
Kiralayan finansal kiralama şirketinin malın masadan çıkarılarak kendisine verilmesi talebini reddeden iflas idaresine karşı İİK’nın 228. maddesi uyarınca istihkak davası açması gerekir. Zira, 6361 Sayılı Finansal Kiralama Kanunu’nun 23/1. maddesine göre; finansal kiralama konusu mal kiralayan şirketin mülkiyetindedir. Mülkiyet hakkına dayanılarak İİK’nın 228. maddesi uyarınca açılacak istihkak davasında görevli mahkeme ise İcra Mahkemesi olacaktır.[3]
Doktrinde şikayet yoluna başvurma hakkı olan kiralayanın şikayet yolu, istihkak davasına oran ile daha çabuk, basit ve ucuz bir yol olduğu için istihkak davasını açmasında hukuki yarar olmadığı yönünde bir görüş mevcuttur.[4] Yargıtay kararlarında ise kiralayana tanınan şikayet hakkının, kiralayanın istihkak davası açmasını önleyemeyeceği belirtilmektedir.[5]
Ancak, finansal kiralama konusu bir mal, durum fark edilmeden önce iflas idaresi tarafından satılarak paraya çevrilirse, satış bedelinin finansal kiralama şirketine ödenmesi gerekmektedir. Müflisin elinde olan finansal kiralama konusu mal trafik sicile kayıtlı bir araç ise ve iflas idaresi müflis elindeki aracı finansal kiralama şirketine teslim edemiyorsa, bu durumda aracın aynından doğan vergi, resim, harç giderleri iflas idaresi tarafından finansal kiralama şirketine ödenmelidir.
İcra Müdürü kiralama konusu malı haczetmez ise yani takibin dışında tutulmasına karar verir ise buna karşı da kiracı veya alacaklılar tarafından kiralama sözleşmesinin geçersiz olduğu veya takip dışında tutulan malın kiralama konusunu oluşturmadığı gerekçeleri ile icra mahkemelerine şikayet yoluna başvurabilirler. Alacaklıların İflas Müdürünün kararına karşı yedi gün içinde itiraz etmeleri gereği, İİK 16. maddesi uyarınca işlemi öğrendikleri günden itibaren başlayacaktır.
FFFTŞK madde 30/2’ye göre, kiracının tasfiye sürecine girmesi veya tasfiyeye girmeksizin finansal kiralama konusu malın tahsis edildiği işletmesini tasfiye etmesi hâlinde, kiracının talebi üzerine sözleşmede aksine bir hüküm bulunmuyorsa sözleşme, süresinden önce feshedilebilir.[6]
FFFTŞK madde 30/1’e göre, sözleşmeden aksi kararlaştırılmadıkça, kiracının iflası halinde Finansal Kiralama Sözleşmesi kendiliğinden sona erer. Ancak, bu hüküm emredici bir hüküm olmayıp; düzenleyici bir hükümdür. İflas İdaresi, Finansal Kiralama Sözleşmesi’ne konu yükümlülüklerini aynen yerine getireceğini finansal kiralama şirketine bildirirse bu durumda sözleşme feshedilmeyecektir.
Finansal Kiralama Sözleşmesi’ne konu hak ve alacakların ihtiyaten haczi durumunda; borçlunun, üçüncü kişi nezdinde ileride doğması muhtemel alacaklarının haczi İİK’nın 78. maddesi kapsamında gönderilecek haciz yazısı ile mümkün ise de söz konusu borçlu şirket Finansal Kiralama Sözleşmesi’nin kiracısı ve kendisine haciz müzekkeresi gönderilecek 3. kişi finansal kiralama sözleşmesinin kiralayanı olması durumunda 6361 Sayılı FFFTŞK’nın 29. maddesi gereği finansal kiralama sözleşmesinin gerçekleşmesine bağlı olarak ileride doğması muhtemel haklara 3. kişiye haciz yazısı gönderilmek suretiyle haciz konulamayacaktır.[7]
Kiralayanın İflası ve İcra Takibine Uğraması
Kiralayanın iflası halinde, kiracının menfaatlerinin korunması amacıyla, kiralayanın iflasına rağmen sözleşmenin süre sonuna kadar devam edeceği öngörülmüştür. Kiralayanın iflası halinde, sözleşme sona ermez. İflasın ilanından itibaren kiracı, finansal kiralama bedellerinin kiralayanın iflas masasına ödemekle yükümlü olur.
İflas İdaresi’nin bu arada malı üçüncü bir kişiye satması halinde, o kişi Finansal Kiralama Sözleşmesi ile bağlı olur. Kiracının sözleşmeden doğan kişisel hakkı, tescil veya şerhle kuvvetlendirilmiştir. Bu sebeple, herkese karşı geçerli olacaktır. Kiracının da sözleşmeye aykırı davranması halinde, İflas İdaresi veya malı satın alan üçüncü şahıs FFFTŞK ve sözleşmenin kiralayana tanımış olduğu haklarını kullanabilir.
Kanun Koyucu tarafından finansal kiralama şirketinin iflası veya icra takibine uğraması halinde, kiracının ekonomik mülkiyete dayalı menfaatlerini koruyabilmek amacıyla finansal kiralama şirketinin iflasına rağmen sözleşmenin süresi sonuna kadar devam edeceği kabul edilmiştir.
FFFTŞK madde 29/2 hükmüne göre; “Kiralayan aleyhine icra yoluyla takip yapılması hâlinde finansal kiralama konusu mallar sözleşme süresi içinde haczedilemez.” Bu hükme aykırı olarak kira konusu mal haczedilirse, kiracı İİK madde 16 uyarınca haciz işlemini öğrendiği tarihten itibaren 7 gün içinde İcra Mahkemesi’ne şikayette bulunabilir.
Kaynakça
Eren, Fikret: Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Ankara, 2018.
Eren, Fikret: Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Ankara, 2019.
