Kelime anlamı olarak gümrük, “Bir ülkeye giren veya bir ülkeden çıkan mal ve eşya üzerinden alınan vergi.” olarak tanımlanmaktadır. Ülkemizdeki mevzuat uyarınca; Türkiye’ye gelen bir mal veya eşya için birden fazla vergi ve harç alınmasından dolayı kavram olarak tek bir gümrük vergisinden söz edememekle beraber, 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nun 3. maddesinin 8/a bendinde “Gümrük Vergileri” kavramı tanımlanmıştır. Buna göre, gümrük vergileri; “eşyaya uygulanan ithalat vergilerinin ya da ihracat vergilerinin tümü” olarak tanımlanmıştır.
Kanun’un 3. maddesinin 9. fıkrasında ise ithalat vergileri, eşyanın ithalinde ödenecek gümrük vergisi ile diğer eş etkili vergiler ve mali yükleri; tarım politikası veya tarım ürünlerinin işlenmesi sonucu elde edilen bazı ürünlere uygulanan özel düzenlemeler çerçevesinde ithalatta alınacak vergileri ve diğer mali yükleri şeklinde; aynı maddenin 10. fıkrasında ise ihracat vergileri, eşyanın ihracatında ödenecek gümrük vergisi ile diğer eş etkili vergiler ve mali yükleri; tarım politikası veya tarım ürünlerinin işlenmesi sonucu elde edilen bazı ürünlere uygulanan özel düzenlemeler çerçevesinde ihracatta alınacak vergileri ve diğer mali yükleri şeklinde tanımlanmıştır.
Kanun’daki tanımlardan anlaşılacağı üzere, gümrük vergileri deyiminden; Türkiye’nin siyasi sınırlarını, hava sahasını, karasularını ve iç sularını kapsayan ve Türk Gümrük Mevzuatı’nın uygulandığı bölgeye giren ve çıkan mal veya eşyalardan alınan ithalat ve ihracat vergisi olarak alınan vergilere verilen genel bir isimlendirme olduğu anlaşılmaktadır.[1]
Genel Olarak Gümrük Vergisi Nedir?
Gümrük Vergileri öncelikle 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nda düzenlenmekle beraber; 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında 2009/15481 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ve Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca çıkarılmış olan Gümrük Yönetmelikleri’nde de işbu vergilere ilişkin hükümleri görmek mümkündür..
Gümrük Vergisinin Konusu Nedir?
Gümrük Kanunu’nun 1. maddesi uyarınca, verginin konusu; “…Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesine giren ve çıkan eşyaya ve taşıt araçları…” olarak belirtilmiştir. Buna göre, gümrük vergisinin konusunu ithalata ya da ihracata konu menkul eşya olup, taşınmaz ya da hizmetler gümrük vergilerinin konusuna girmemektedir.
Gümrük Vergisini Doğuran Olay Nedir?
Gümrük Kanunu’nun 181. maddesinde uyarınca, ithalatta gümrük yükümlülüğü; ithalat vergilerine tabi eşyanın serbest dolaşıma girişi ya da ithalat vergilerine tabi eşyanın ithalat vergilerinden kısmi muafiyet suretiyle geçici ithali için verilecek gümrük beyannamesinin tescil tarihinde başlar.
Serbest dolaşıma girme, eşyanın ithal edilmesi olup dolaşıma giren eşyanın serbestçe ülke içerisinde alınıp satılması veya kullanılması anlamına gelmekle gümrük vergisinin doğuran olaylardan en sık görüleni olarak karşımıza çıkmaktadır. Gümrük vergisinde ithalat beyannamesinin tescil edilmesiyle de vergi doğabileceği gibi, kişinin yurtiçine gelirken yanında getirdiği eşyaları beyan etmesi ile de gümrük vergisi doğacaktır.
Gümrük Vergilerinde “Yükümlü” Ne Anlama Gelmektedir?
Gümrük Kanunu’nda mükellef yerine yükümlü sıfatı kullanılmakla birlikte; Kanun’un 3. maddenin 11. fıkrasında “Gümrük Yükümlüsü” kavramı, gümrük yükümlülüğünü yerine getirmekle sorumlu bütün kişiler olarak tanımlanmıştır. Kanun’un 181. maddesinde ise ithalatta gümrük yükümlülüğünde yükümlünün beyan sahibi olduğu, dolaylı temsil durumunda ise hesabına gümrük beyanı yapılan kişinin de yükümlü olacağı düzenlenmiştir.
Gümrük Vergisinde Matrah Nasıl Hesaplanmaktadır?
Vergi Usul Kanunu’ndan (VUK) farklı olarak Gümrük Kanunu’nda “matrah” yerine “kıymet” kavramı kullanılmış olup; gümrük kıymetinin malın satış değeri olacağı belirtilmiş, gümrük vergilerinin ise bu değer üzerinden belirleneceği belirtilmiştir. Kanun’un 24. maddesi uyarınca ithal malın satış değeri Türkiye’ye ihraç amacıyla yapılan satışta Gümrük Kanunu 27 ve 28’inci maddelere göre gerekli düzeltmelerin de yapıldığı, fiilen ödenen veya ödenecek fiyat olduğu düzenlenmiştir.
Gümrük Vergisinde Vergilendirme Süreci Nasıldır?
Vergi Usul Kanunu’nun 20. maddesinde tarh, vergi alacağının kanunlarında gösterilen matrah ve nispetler üzerinden vergi dairesi tarafından hesaplanarak bu alacağı miktar itibariyle tespit edilmesi şeklinde tanımlanmaktadır. Tarh bir idari işlem olması dolayısıyla, yalnızca yetkili vergi dairesince yapılacağı esastır.
Ancak, Gümrük Kanunu’nda genel olarak tarh işleminin nasıl ve kim tarafından yapılacağına ilişkin herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak ithalat işlemleri esnasında, mükellefçe verilen beyan doğrultusunda yapılan hesaplama bir tarh işlemi gibi değer görmekte, diğer bir ifade ile tahakkuk işlemi tarh işleminin yerini almaktadır.
Gümrük vergisi oranları 474 sayılı Gümrük Giriş Tarife Cetveli Hakkında Kanun’un verdiği yetkiye dayanılarak Bakanlar Kurulunca İthalat Rejim Kararı ile belirlenmektedir. Tarife cetveli ithal edilen eşyanın ismine, cins, nevi ve niteliklerine göre düzenli bir şekilde belirlenmiş olup; gümrük tarife ve istatistik pozisyon numarasını ve vergi oranını içerecek şekilde hemen hemen tüm malların özelliklerine göre ve eşyanın ithal edildiği ülkelere göre düzenlenmiştir.[2]
Buna göre, bir eşyanın değerinin ve tarifede bulunan cetveldeki yerinin bilinmesi ile gümrük vergisi hesaplanabilecektir.
Gümrük Kanunu’nda Belirtilen Cezalar Nelerdir?
Vergi kabahatleri genel olarak, vergi mükellefinin veya sorumlusunun vergilendirme ile ilgili ödev veya sorumluluklarını eksik yerine getirmesi veya süresinde yerine getirmemesi nedeniyle verginin eksik tahakkuk ettirilmesi, süresinde tahakkuk ettirilmemesi veya vergi kaybına neden olunması durumunda ortaya çıkabileceği gibi vergi yasalarının şekil ve usulle alakalı hükümlerine uyulmaması durumlarında söz konusu olmaktadır.[3]
Gümrük kabahatleri, usul hükümlerine uymama ya da gümrük idarelerine verilen beyanlarda çeşitli farklılıklar ve eksiklikler nedeniyle vergi kaybına neden olma biçimindeki davranışlardır. Bu davranışlara karşılık bağlı gümrük idareleri tarafından verilen ve idari para cezalarına ise “gümrük cezaları” denilmektedir.
5607 sayılı Kaçakçılık Kanunu’nun 3. maddesinde gümrük kaçakçılığı suçu neticesinde hapis cezası öngörülmektedir. Ancak, işbu yazımızda hapis cezasını gerektiren fiillerden ziyade, idari para cezasını gerektiren gümrük kabahatleri incelenecektir.
Vergi Ziyaına Neden Olan Vergi Kabahatleri Nelerdir?
Vergi ziyaı, Vergi Usul Kanunu’nun 341. maddesinde mükellefin veya sorumlunun vergilendirme ile ilgili ödevlerini zamanında yerine getirmemesi veya eksik yerine getirmesi yüzünden, verginin zamanında tahakkuk ettirilmemesini veya eksik tahakkuk ettirilmesi şeklinde tanımlanmıştır.
Vergi ziyaına neden olan gümrük kabahatleri Gümrük Kanunun 234. ve 238. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Bu hükümler uyarınca; gümrük vergisi yükümlüsünün kanunda belirtilen ödev ve yükümlülükleri eksik yerine getirmesi ya da kasten yerine getirmemesi nedeniyle bir gümrük vergisin kaybına sebep olması halinde, vergi yükümlüsü aleyhine idari para cezasına hükmedilecektir.
Usulsüzlük Kabahatleri Nelerdir?
Vergi Usul Kanunu’nun 351. maddesinde usulsüzlük vergi kanunlarının şekle ve usule ilişkin hükümlerine riayet edilmemesi şeklinde tanımlanmıştır. Buna göre, vergi ziyaı cezasından farklı olarak herhangi bir vergi kaybı ya da zararı olup olmadığına bakılmaksızın yasada belirtilen şekil ya da usul kurallarına aykırı davranış tek başına idari para cezasını gerektirecek hukuka aykırı hareketi gerçekleştirmeye yeterlidir.
Usulsüzlük Kabahatleri, Gümrük Kanunu’nun 239. ve 241. maddeleri arasında tek tek sayılarak düzenlenmiştir. İşbu maddeler incelendiğinde, belirtilen kabahat fiillerinin, Kanun’un gümrük mevzuatı ile ilgili usul ve şekil kurallarına riayet edilmemesi durumunu cezalandırıldığı görülmektedir.
[1] Canatay HACIKÖYLÜ, “İthalat Sırasında Ödenen Vergiler ve Diğer Mali Yükümlülükler: Türkiye ve Cep Telefonu İthalatı”, Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:7- Sayı:1, Ocak, 2015, s. 23.
[2] Doğan ŞENYÜZ, Mehmet YÜCE, Adnan GERÇEK, Türk Vergi Sistemi, Ekin Basın Yayın Dağıtım, Bursa, 2018, s. 345.
[3] Mehmet ŞİMŞEK, Anayasal ilkeler karşısında Vergi Kabahat ve Yaptırımları, Adalet Yayınları, Ocak, 2016, s. 4.
