İlamlı icra takibi, alacakların tahsil edilmesinde önemli bir yere sahip olan hukuki bir süreçtir. Bu makalemiz; ilamlı icra takibinin ne olduğunu, nasıl işlediğini ve bu sürecin alacaklılar için nasıl bir fırsat sunduğunu detaylı bir şekilde ele alıyor.
Mahkeme kararlarına dayanan ve alacakların tahsilini sağlayan bu yöntem hem borçlular hem de alacaklılar için adil bir çözüm yolu sunmaktadır. İlamlı icra takibinin temel prensipleri, yasal süreçler ve uygulama adımları hakkında kapsamlı bir rehber sunmayı amaçlayan makalemiz; alacaklıların haklarını nasıl koruyabilecekleri ve borç tahsilat sürecini nasıl daha etkin yönetebilecekleri konusunda değerli bilgiler sağlıyor.
Takip Hukuku ve İlamlı İcra Takibi Nedir?
İcra & İflas Hukuku, “Takip Hukuku” olarak da adlandırılır. Takip Hukuku’na göre; tarafların hukuki yükümlülüklerini kendiliğinden yerine getirmemesi durumunda devletin kamu gücünü kullanarak yerine getirme hakkı vardır. Buna “cebri icra” denir.
Takibin gerçekleştirilebilmesi için önce alacaklının başvuru yapması gereklidir. Başvuru üzerine devlet, borçluyu borcun yükümlüğüne uymaya davet eder. Bunun gerçekleştirilmemesi durumunda haciz işlemi gerçekleştirilir; mal alacağı harici başka bir hukuki yükümlülük söz konusu ise devlet organları bunu gerekirse zorla temin eder. İcra Hukuku kuralları tüm borçlular üzerinde uygulama alanı bulur.
Bahsedilen takip işlemi, “ilamlı” ya da “ilamsız” olarak gerçekleştirilebilir. Bu iki takip türü farklı hükümlere bağlanmıştır. İlamlı takibin gerçekleştirilmesi için, ilamsız takipten farklı olarak önce mahkemeye başvurulması gerekir. Başvuran, yargılama sonucunda lehine bir “ilam” elde ederse icra dairesine başvurup ilamın icrası talep edebilir.
Bu sebeple, ilamlı icra takibi, en basit haliyle bir mahkeme kararının yerine getirilmesi için başvurulan takip yolu olarak tanımlanabilir.
İlamlı icra takibinin konusu; para alacağı, menkul teslimi, gayrimenkullerin tahliyesi, bir şeyin yapılıp-yapılmaması gibi konulardır. Para ve teminat alacağı dışındaki alacaklar için öncesinde mahkemeye başvurulması zorunludur. Ancak, para alacakları için ilamlı icra zorunlu değildir, ilamsız icra takibi de yapılabilir. Bu durum alacaklının tercihine bırakılmıştır.
Takip İçin Başvuru
İlam, Hukuk Muhakemeleri Kanunu md. 301’e göre; mahkemelerin nihai kararlarının davanın taraflarına mühürlü ve imzalı bir şekilde verilen nüshasıdır. Hükmün eda hükmü olması yani bir edimi içermesi gerekir.
İlamlı icra takibine başvurulabilmesi için ilam niteliğinde bir belgeye ihtiyaç vardır. İlamdan asıl anlaşılması gereken Hukuk Mahkemeleri tarafından alınmış belgelerdir.
Ayrıca, Ceza Mahkemesi’nden alınmış ilamlarının tazminata ve yargılama giderlerine ilişkin hüküm fıkrası, tam yargı davası sonucunda verilmiş olan idari yargı mercii ilamları, Sayıştay İlamları, usulüne göre tenfiz kararı verilmiş bulunan yabancı mahkeme ilamları da ilamlı icraya konu olabilir.
İlam niteliğinde belgeler İcra iflas Kanunu’nun 38. maddesinde sayılmıştır. İlgili maddeye göre; mahkeme huzurunda yapılan sulhler, mahkeme huzurunda yapılan kabuller (ayrıca feragatler), para borcu ikrarına havi re’sen tanzim edilen noter senetleri, istinaf ve temyiz kefaletnameleri ve icra dairesindeki kefaletler ilam niteliğinde belgedir.
Özel kanunlar gereği bazı belgelerin de ilam olarak kabul edilmesi söz konusu olabilir. Kural olarak icra takibine başvurabilmek için ilamın kesinleşmiş olması şart değildir. Ancak, bazı ilamlar kesinleşmedikçe icraya konamaz. Bu ilamlar ile ilgili hükümler saklıdır.
Takipte Yetki, İtiraz ve Zaman Aşımı Hususları
Yetki; alacaklı ilamı dilediği yerde icraya koyabilir, bu konuda serbestlik tanınmıştır. Bu durum İcra İflas Kanunu md. 34’te şu şekilde düzenlenmiştir: “İlamların icrası her icra dairesinden talep olunabilir.” Alacaklının ilam ya da ilam niteliğindeki belgeyi icra dairesine vermek suretiyle takibe başvurması ile takip başlar.
İcra Emri; ilgili icra dairesinin müdürü öncelikle belgenin ilam ya da ilam niteliğinde bir belge olup olmadığını kendiliğinden inceler. Akabinde, takip talebini alan daire borçluya icra emri gönderir. İcra emrinde borçlunun borcunu belli bir süre içinde (bu süre kural olarak yedi gündür) yerine getirmesi ve ilama uyması gerektiği, eğer uymazsa icra dairesinin zorla yerine getireceği ihtar edilir. Söz konusu ilam bir para alacağına ilişkin ise borçlunun yedi gün içinde ödemesi, ödemezse mal beyanında bulunması, mal beyanında da bulunmazsa hapisle tazyik olunacağı ihtar edilir.
İtiraz; Borç, mahkeme kararı ile belirlendiği için borca itiraz mümkün değildir. Ancak ,borçlu zaman aşımı, ifa, temyiz konularındaki diğer itirazları ile ilgili icra mahkemelerinde dava açabilir.
İtfa Sebebiyle İcra Takibinin İptali
İcra takibinin iptalini sağlayan ilk yol itfadır. İtfa borcu sona erdiren her türlü hukuki sebeptir. İtfa ödeme, bağışlama, takas veya ibra anlamına gelmektedir.
İtfa nedeniyle icra takibin iptal olması için ilk şart borç, faiz ve tüm giderler itfa edilmiş olmalıdır; ikinci şart borcun takibin kesinleşmesinden sonra ödenmesi gerekir.
Takibin kesinleşmesinden önce olan ödemeler için ödeme emrine itiraz edilmesi gerekmektedir.
Diğer bir şart ise borçlu, borcunu icra dairesinin haberi olmaksızın itfa ederse ve alacaklı takibe devam ederse, icra mahkemesi takibin iptaline karar verebilir.
İmhal Sebebiyle İcra Takibinin Ertelenmesi (Süre Verilmesi)
İmhal yani borçluya süre verilmesi durumunda takibin ertelenmesi için üç şart aranmaktadır.
İlk olarak alacaklının borçluya, süre vermiş olması gerekmektedir. Bu sürenin takibin kesinleşmesinin ardından verilmiş olması gerekir. Borçluya verilen süre, alacaklının verdiği imzası noter tarafından tasdikli bir belge ya da imzası alacaklı tarafından ikrar edilmiş bir senetle ispat edilmelidir.
Zaman Aşımı Sebebiyle İcra Takibinin Ertelenmesi
İcra takibinin kesinleşmesinin ardından eğer alacak zaman aşımına uğradıysa, borçlu her zaman İcra Mahkemesi’ne başvurarak icra takibinin geri bırakılmasını isteyebilir. Takibin kesinleşmesinin ardından alacağın zaman aşımına uğradığı itirazı süresiz olarak yapılabilir.
Fakat, eğer alacak icra takibi kesinleşmeden önce zaman aşımına uğradıysa zaman aşımı itirazı ödeme emrine itiraz süresi içerisinde ileri sürülmelidir.
Zaman Aşımı: İlamlı icra takibinin başlatılabilmesi için ilamın zamanaşımına uğramamış olması gerekir. Noter senedine dayanan takip, senedin mahiyetine göre borçlar veya ticaret kanunlarında yer alan zamanaşımına tabii olup bu süre 10 yıldır. 10 yıllık süre, kararın verildiği tarihten itibaren işlemeye başlar. İlam zaman aşımına uğramış ise borçlu icranın geri bırakılmasını talep edebilir. On yıl süreyle hiçbir işlem yapılmayan icra dosyaları re’sen işlemden düşer.
İcranın Geri Bırakılması; kural olarak ilamlı icra takibine itiraz edilemez ve karşı konulamaz. Ancak, belirli sebeplerin olması durumunda icranın geri bırakılması söz konusu olabilir. İcranın geri bırakılması, ancak davanın sonuçlanmasından sonra, ilamın icraya konulmasından önce ya da ilamlı takip sırasında ortaya çıkan sebeplere dayanılarak talep edilebilir. İcra ve İflas Kanunu’nda geri bırakma, “icra emrinin tebliğinden önceki sebeplere dayanarak geri bırakma” (md. 33/1) ve “icra emrinin tebliğinden sonraki sebeplere dayanarak geri bırakma” (md. 33/2) şeklinde düzenlenmiştir.
Bazı ilamlar zaman aşımına uğramaz. Bu ilamlar gayrimenkul mülkiyetine ve gayrimenkul üzerindeki diğer ayni haklara ilişkin ilamlar ve aile ve şahsın hukukuna ilişkin ilamlardır.
İlamın Gereğinin Yerine Getirilmesi
İlamın gereğinin yerine getirilmesi hususu, ilamın içeriğine göre farklı İcra İflas Kanunu maddelerinde düzenlenmiştir.
Para Alacağı İçin; borçlu yedi gün içinde borcunu icra dairesine öderse takip sona erer. Ödemez ise alacaklı, borçlusu hakkında haciz veya iflasa tabii ise iflas talep edebilir.
Taşınırlar İçin; borçlu taşınır malı icra dairesine teslim ederse icra takibi sona erer. Borçlu taşınır malı teslim etmezse iki durum oluşabilir. Mal, borçlunun elindeyse icra dairesi tarafından zorla alınır. Eğer borçlunun elinde değilse mal borcu, para borcuna dönüşür. Eğer borçlu para borcunu da ödemezse bu miktarın karşılığında malı haczedilir, satılır ve bedeli alacaklıya teslim edilir.
Taşınmazlar İçin; borçlu rızası ile taşınmazı tahliye ederse icra takibi sona erer. Etmez ise İcra İdaresi tarafından zorla taşınmaz alacaklıya teslim edilir. Haklı sebep olmadan tekrar taşınmaza giren borçlu, ayrıca bir hükme gerek olmaksızın taşınmazdan çıkarılır ve İcra Mahkemesi tarafından cezalandırılır.
Bir Şeyin Yapılmasını Gerektiren İlamlar İçin; borçlu, belirli süre içerisinde belirtilen işe başlamaz ise İcra Dairesi tarafından zorla ilam yerine getirilir. Alacaklının şikâyeti üzerine borçlunun tazyik hapsine karar verilebilir. Bu durumda iki ihtimal vardır. Eğer ilam, yalnız borçlunun yapabileceği bir işi içeriyorsa ilamın aynen icra ettirilmesi mümkün değildir. Eğer yalnız borçlu tarafından yapılabilecek bir iş söz konusu değilse, alacaklının talebi dahilinde iş, icra müdürü tarafından başkasına yaptırılır. Eğer alacaklı işin ifası için gerekli giderleri peşin olarak ödemeye razı olursa borçlu sonrasında tüm bu giderlerden sorumlu olur. Eğer olmaz ise doğruca borçludan yeteri kadar mal haczedilir.
Sonuç
İcra ve İflas Kanunu hükümleri; haklarını, haklı bir sebep ya da mazeret bulunmadan alamayan alacaklıları korumaktadır. Böyle bir durumda alacaklı her zaman mahkemeye başvurabilir ve ilgili kanunda yer alan haklarını kullanmayı talep edebilir. Buna dayanarak, alacaklı ya da borçlu durumunda olmanız halinde uzman bir ekipten yardım almanız ehemmiyetle tavsiye edilir.
Kaynakça
2004 Sayılı İcra İflas Kanunu (İİK).
6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK).
TAKİP HUKUKU UYGULAMALARI. (Ankara, 2011) Millî Eğitim Bakanlığı.
İlamlı İcra Takibi. <icrax.com>.
Hanağası, E. İLAMLI İCRA. Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri
İlam Nedi̇r? İllam Ne Demek? – Yakın Eğitim. (2023, 18 Mayıs).
