Kamu kuruluşları kamu hizmetlerini yürütmek amaçlı özel mülkiyete tabi bazı taşınmaz mallara ihtiyaç duyabilirler. İdare bu gereksinimi karşılamak için uygulamada kamulaştırma yoluna gitmektedir.
Kamulaştırma mal sahibinin istekli olup olmadığına bakılmaksızın, özel mülkiyet içinde bulunan bir taşınmaz malın, kamu malları arasında yer almasını sağlayan bir yoldur. Başka bir deyişle, kamulaştırma malik rızasına bakılmaksızın idare tarafından mülkiyete el konulmasıdır. Anayasa mahkemesine göre, “malikin rızası olmaksızın devletin yararına özel mülkiyeti sona erdirdiği işlemdir.”
İdarenin kamulaştırma yetkisi T.C Anayasası’nın 46. maddesinden gelmektedir; “Devlet ve kamu tüzel kişileri; kamu yararının gerektirdiği hallerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını kanunla gösteren esas ve usullere göre, kamulaştırmaya ve bunlar üzerinde idari irtifaklar kurmaya yetkilidir.”
Anayasa Mahkemesine göre; “Mülkiyet hakkının kamulaştırma yolu ile değişikliğe uğratılmasının nedeni kamu yararının karşılanması ihtiyacının malikin mülkiyet hakkının korunması ihtiyacından üstün tutulmasıdır.” Yani Anaysa Mahkemesi de kamu yararının mülkiyet hakkında üsttün utulması gerektiğini savunmaktadır.
Kamulaştırma işleminin konusu sadece taşınmaz mallardır. Taşınır mallar, bu işleme konu tutulamaz. Ayrıca, idare ancak özel kişilerin taşınmaz mallarını kamulaştırabilmektedir. İdare, başka bir kamu idaresine ait olan taşınmaz malı kamulaştıramaz.
Kamulaştırmanın esas ve usullerinin 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nda detaylı olarak düzenlenmiştir. Daha sonra, 2001 yılında çıkarılan 4650 sayılı yasa ile 2942 sayılı yasada önemli değişikliler yapılmıştır.
Kamulaştırmanın Şartları Nelerdir?
Kamulaştırmanın 6 şartı bulunmaktadır bunlar;
Özel Mülkiyete Konu Olan Taşınmazlar
Kamulaştırma özel mülkiyete konu olan taşınmaz mallar üzerinde yapılabilir. Kamu kuruluşları arasında kamulaştırma söz konusu değildir. Bir kamu kuruluşunun malı, ona gereksinim duyan başka bir kamu kuruluşuna kamulaştırma ile değil ancak idari yollarla geçebilir.
Yani bir kamu kuruluşunun, başka bir kamu kuruluşu hakkında alacağı kamulaştırma kararı yok hükmündedir. Kamulaştırma işlemini konusu aynı zamanda taşınmaz mallar üzerindeki ayni haklar da olabilir. Kamulaştırma Kanunu’nun 3. maddesi uyarınca kamulaştırmanın konusu “taşınmaz mallar, kaynakları ve irtifak hakları” olarak belirtilmiştir.
Ancak, Türk Medeni Kanunu 756. madde uyarınca kaynak hakları taşınmazın bütünleyici parçası kabul edilmiş ancak yine Medeni kanuna göre taşınmazlardan ayrı olarak parça üzerinde mülkiyet hakkından bahsedilemeyeceği belirtilmiştir. 1.2.3 Yetki (Kamulaştırmayı Devlet ve kamu tüzel kişileri yapabilir).
Anayasa’nın 46. maddesinde ve 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu‘nun 1. maddesi uyarınca kamulaştırma yapma Devlet ve kamu tüzel kişilerine verilmiştir. Bunun dışındaki kişiler ve kuruluşlarca mesela bir özel hukuk kişisi tarafından verilecek kamulaştırma kararları yok hükmündedir. Ancak, kamu tüzel kişilerinin kamulaştırma yetkisi sadece kendi kanunlarında belirlenen görev olan kamu hizmetlerini yürütmek için kullanılabilir. Bir kamu tüzel kişisinin kendi görev alanına girmeyen bir faaliyete ilişkin kamulaştırma kararı alması konu bakımından yetkisizliğe yol açmaktadır.
Kamulaştırma Devlet ve kamu tüzel kişileri tarafından kullanılabilen bir yetki olmasına rağmen kamu yararının gerekliği kıldığı hallerde idare tarafından özel hukuk kişileri lehine kamulaştırma yapılması da mümkündür. Ancak, Kamulaştırma Kanunu’nun 1. maddesinin 2. fıkrası uyarınca, özel kişinin yürüttüğü faaliyeti düzenleyen yasada bu yetkiyi tanıyan açık bir hüküm bulunması gereklidir. Bu sebeple, kanunda açıkça yetki verilmediği durumlarda, idarenin özel hukuk kişisi lehine kamulaştırma yapması yetki unsuru eksikliği sebebi ile sakat olacaktır.
Anayasa Mahkemesine göre özel hukuk kişileri lehine kamulaştırma kararı veren özel kanun düzenlemelerinde Anayasanın 46. maddesine aykırılık görülmektedir. Anayasa Mahkemesi kamulaştırma için kamu gücünün kullanılması gerektiğini ve bu yetkinin özel kişiler tarafından kullanılabilecek bir yetki olmayacağının söylemektedir. Bunun yanında tüzel veya gerçek hukuk kişilerinin başvuruları halinde kamu yararı bulunması halinde denetimine bağlı oldukları kamu tüzel kişisi tarafından kamulaştırma yapılabilir.
Kamulaştırma Kamu Yararı Nedeniyle Yapılabilir
İdarenin idari bir işlem yapması için bir sebebe ihtiyaç duyması gerekir. Kamulaştırmanın sebep unsuru idarenin faaliyet alanına giren konularda bir taşınmaza ihtiyaç duymasından kaynaklanmaktadır. Bu sebeple, kamu yararı kamulaştırma işleminin sebep unsurunu oluşturmaktadır.
Ancak, kamulaştırmada sebep ve amaç unsuru bir arada yer almaktadır. Her idari işlemde olduğu gibi kamulaştırma işleminde de amaç unsuru kamu yararıdır. Kamulaştırma işleminin amacı taşınmazın bir kamu hizmetinin yürütülmesinde kullanarak kamu yararını gerçekleştirmektir. Ancak, kamulaştırılan taşınmazın kamu yararı amacına özgülenmesi sadece kamulaştırma amacında belirtilen kamu hizmeti ile sınırlı tutulmamaktadır.
Bununla birlikte, taşınmazın kamulaştırma amacı dışında başka bir kamu hizmetine özgülenmesi de kamu yararının gerçekleştiği yönünde kabul görmektedir. Dolayısıyla taşınmazın kamu yararı amacına tahsis edilmeyişi ise malikin geri alma hakkını gündeme getirmektedir.
Kamulaştırmada Usul
Kamulaştırma işleminin başlangıcından sona ermesine kadar tabi olması gereken kurallar usul/şekil unsurunu ifade etmektedir. Kamulaştırma Kanununda usul unsuru ayrıntılı olarak düzenlenmiş bir işlem olması, kamulaştırma işleminin hem bir süreç teşkil etmesi hem de mülkiyet hakkı açısından verilen önemi göstermektedir
Kamulaştırmada Maksat
İdari işlemin maksat unsuru her zaman kamu yararı amacını gerçekleştirmeye yönelmektir. Dolayısıyla kamulaştırma işleminin de maksat unsuru kamu yararıdır. Kamulaştırmada aynı zamanda kamu yararı olarak bilinen bir kavram da yer almaktadır. Karar bazen kamulaştırmanın sebebini oluşturmaktadır. Bu sebeple, kamulaştırma işleminde sebep ve maksat unsurlarının birleştiğini söylemek mümkündür.
Kamulaştırma nedir sorusuna daha detaylı cevap almak için ekibimizle iletişime geçebilirsiniz veya bize iletişim sayfamızdan ulaşabilirsiniz.
