Kripto Para Haczi ve Satışı ile ilgili hazırladığımız işbu çalışmamızı okumanıza sunarız.
Giriş
Teknoloji, 21. yüzyılda ortaya çıkan bir kavram olmamasına karşın, bu konuda en büyük atılımların çoğunun yapıldığı ve herkesin hayatına bir şekilde girdiği yüzyıl, bu yüzyıl oldu. “Veri” (veya data) ve “veritabanı” (veya database) gibi kavramlar ise, son yılların sıklıkla kullanılan kavramlarının arasında yer aldı. Öyle ki, Türkçeye “veri dini” olarak çevrilen “dataizm” teorisi dahi bu yüzyılda öne sürüldü.[1]
Teknolojide yapılan atılımlardan belki de son yılların en popüleri ise blok zinciri (veya blockchain) ve kripto para oldu.[2] Esasen tarih boyunca çeşitli materyallerden üretilen paranın sanallaşması, 1980’li yıllara denk gelmektedir.[3] İlk kez bu yıllarda ortaya atılan “sanal para” fikri, özellikle 2000’li yıllarda internetin yaygınlaşmasıyla daha geniş kapsamlı çalışmalara konu olmuştur. Dolayısıyla, sanal para veya sanal varlıklar, aslında bir süredir hayatımızda olan kavramlardı. Bununla birlikte, bir sanal para ve aynı zamanda ilk kripto para olan Bitcoin’in değerinde, özellikle 2017 ve 2021 yıllarında gerçekleşen artış,[4] toplumun her kesiminden önemli ölçüde insanın dikkatini çekti.
Bir devrim olarak nitelendirilen blok zinciri teknolojisi ve ortaya çıkan kripto paralar,[5] pek tabii ki birçok hukukî tartışmayı da beraberinde getirdi. Kripto paraların hukuki statüsü nedir, kripto paralar gerçekten bir “para” mıdır, kişilerin mülkiyetinde bulunan kripto paralara ilişkin icra işlemleri gerçekleştirebilir mi, eğer gerçekleştirebilirse nasıl bir usul izlenmelidir? Gibi birçok sorunun yanıtı öğretide halen tartışılmaktadır. Bu yazının amacı, bu sorulara yanıt arayan kişiler için konuyu özetlemek ve geleceğe dair görüşlerimizi paylaşmaktır.
Ekonomistlerce para kavramı, “sosyoekonomik düzende, ürünün, hizmetin, emeğin ve borçların ödemesi için kullanılan aynı zamanda kolaylıkla bunun için kullanılabilen bir başka araca dönüştürülebilen, herhangi bir madde ya da doğrulanabilir kayıt” olarak tanımlanmaktadır.[6] Para kavramı, ekonomistler ve finansçılar tarafından mal para, kaydî para ve sanal para gibi birçok alt başlıkta incelenmektedir.[7] Son yılların en çok tartışılan kavramı kripto para ise bir sanal para çeşididir.[8] Sanal para, dijital bir para olmasına karşın, temsil ettiği bir emtia veya banknot bulunmamaktadır. Nitekim aşağıda da açıklanacağı üzere, sanal para olarak kabul edilen kripto paraların da temsil ettiği bir emtia veya banknot bulunmamaktadır.
İlk kez 2008 yılının Ekim ayında, Satoshi Nakamoto isimli bir kişi (ya da kişiler) tarafından yazılan “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System”[9] başlıklı makale ile duyurulan ve 2009 yılında hayata geçirilen Bitcoin, büyük bir devrimin başlangıcı kabul edilmektedir.[10] Bilinen ilk kripto para olan Bitcoin, Blok zinciri adı verilen bir sistemin para birimi olarak kullanılmaktadır.
Blockchain adı geçmemesine karşın, blok zinciri teknolojisinin ne olduğu da yine aynı makalede açıklanmıştır.[11] Blok zinciri ve Bitcoin birlikte ortaya çıkan ve birlikte kullanılan kavramlar olsa da; blok zincirini kullanan tek kripto para, Bitcoin değildir. Örneğin, akıllı sözleşmeler üzerine kurulu olan Ethereum da bir diğer blok zinciri olup, kripto para birimi Ether’dir. Nitekim Mayıs 2022 itibariyle piyasada 19 binden fazla kripto para türü bulunmakta olup, piyasanın yaklaşık değerinin 2.9 trilyon Amerikan Dolarına ($) kadar ulaşabildiği ifade edilmektedir.[12]
Kripto paraların altyapısının sistemini oluşturan blok zinciri, şifreli bir şekilde işlem takibini sağlayan, merkezi olmayan bir veri tabanı olarak tanımlanmakta ve kripto paralar ile yapılan işlemlerin kaydedildiği bir kayıt defteri görevi üstlendiği belirtilmektedir.[13] Bir diğer ifadeyle blok zinciri, sistem içerisinde gerçekleşen bütün dijital olay ve işlemlerin, tüm sistem katılımcıları tarafından işlenerek saklandığı, dağıtılmış bir veri tabanıdır.[14]
Kripto para ifadesinde yer alan kripto, Eski Yunanca kryptós kelimesinden türetilmiş olup “gizli” anlamına gelmektedir.[15] Bununla birlikte, günümüzde kripto, “şifrelenmiş” anlamında kullanılmaktadır,[16] ki bu şifre yazılımsal olarak oluşturulmakta ve yine yazılımsal olarak deşifre edilmektedir. Ancak, burada geçen şifre, giriş şifresi anlamına gelmemektedir. Kripto paralarda kripto, karşılığı parasal değer olan bilgisayar kaydının yazılımsal olarak şifrelenmiş halidir.[17] Fiziki bir varlığa sahip olmayan kripto para da güvenli işlem yapmaya ve ek sanal para arzına olanak sağlayan dijital değer olarak tanımlanmaktadır.[18]
Ayrıca, Nakamoto’nun makalesinde de belirttiği üzere, kripto paralarda herhangi bir merkez bulunmamaktadır. Taraflar, blok zinciri aracılığıyla, hiçbir aracı olmaksızın işlem yapabilmektedir. Nitekim bu sebeplerle kripto paralar, oldukça güvenilir para birimleri olarak anılmaktadır. Bu durumun pek tabii bir sonucu olarak da kripto paralara olan ilgi her geçen gün artmaktadır.
Kripto paralar, kişilere ait sıcak cüzdan ve soğuk cüzdan olarak adlandırılan hesaplarda tutulmaktadır. Sıcak cüzdan, kripto paranın online bir hesapta saklanması yöntemidir. Burada genellikle bir aracı site ya da uygulama aracılığıyla sıcak cüzdan oluşturulup, kripto para bu hesapta tutulur. Soğuk cüzdan ise, USB ve benzeri bir donanım içerisinde paranın saklandığı bir yöntemdir.
Soğuk cüzdanlara, cihazda internet bağlantısı olmadığı sürece, cüzdanın şifresini bilmeyen kişiler tarafından dışarıdan müdahale mümkün değilken, sıcak cüzdana aracı kurumların erişmesi mümkündür. Bu hususa aşağıda daha detaylı olarak değinilecektir.
Kripto Paralar Gerçekten Bir Para mıdır?
a. Dünyadaki Durum
“Kripto para” kavramı, İngilizce “cryptocurrency” kavramının Türkçeleştirilmiş halidir. İngilizce ifadede geçen “crypto”, Türkçeye “kripto”; “currency” ise “bir ülkenin para birimi” olarak çevrilebilir. İşte bu sebeple, kripto paraların gerçekten bir “para” olup olmadığı bir tartışma konusudur.
2022 yılının Mayıs ayı itibariyle Bitcoin’i resmî para birimi olarak kabul eden El Salvador ve Orta Afrika Cumhuriyeti ile yakın zamanda merkez bankasınca ulusal kripto para birimini kullanıma sokacağını duyuran İran hariç henüz dünyada kripto paraların ulusal para birimi olarak kabul edildiğini söyleyebilecek düzeyde bir kabul mümkün değildir.[19][20][21] Nitekim İngiliz Merkez Bankası da resmî internet sitesinde yaptığı açıklamada, kripto paraların kullanımının kolaylaştırılması için çalışmaların devam ettiğini, ancak henüz para gibi olmadığını ve bu sebeple de devletler tarafından kripto para anlamına gelen “cryptocurrency” ifadesinin değil, “kripto varlık” anlamına gelen “cryptoasset” ifadesinin kullanıldığının altını çizmiştir.[22]
Ek olarak, Avrupa Birliği Konseyi tarafından “Proposal For A Regulation of The European Parliament and of The Council on Markets in Crypto-Assets” (kısaca MiCA) ismiyle önerilen düzenlemede de “kripto para” değil, “kripto varlık” ifadesinin yer aldığı görülmektedir.[23]
Sonuç olarak; kripto paralar, her ne kadar “para” olarak anılsa da henüz ülkelerin para birimi olma niteliğini taşımadığından küresel ölçekte “kripto para” değil, “kripto varlık” olarak adlandırılmasının daha doğru olacağı kanaatindeyiz.
b. Ülkemizdeki Durum
Kripto paraların hukukî anlamda para olup olmadığı hususu ülkemizde de halen tartışmalıdır. Ancak, bu hususta tamamen bir belirsizliğin olduğunu söylemek de mümkün değildir. Zira kripto paraların hukukî anlamda para olup olmadığına ilişkin gerek doktrinde, gerek yargı kararlarında, gerekse T.C. Merkez Bankası tarafından yayınlanan yönetmelikte bazı belirlemeler mevcuttur. Yazımızda bu hususa ilişkin açıklamalar ayrı ayrı yapılacaktır.
Kripto paraların para olup olmadığına ilişkin öğretide birçok çalışma yapılmaktadır. Ancak, bu çalışmaları 16 Nisan 2021 tarihinden önce ve sonra olarak ayırmak gerekmektedir. Zira bu tarihte Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, yayınladığı bir yönetmelik ile bu hususa ilişkin bir düzenleme yapmıştır. Ancak, öncelikle öğretideki bazı çalışmalara değinmekte fayda görüyoruz.
Gümüş/Sağdıç, çalışmasında kripto paraların T.C. Merkez Bankası tarafından dijital para birimi olarak tanımlanarak tanınmasının gerekliliğini belirtmekte, T.C. Merkez Bankası tarafından yapılan düzenlemenin kripto paraları sistemin dışına attığından kamusal zarara sebep olacağını belirtmektedir.[24]
Boran-Güneysu/Memiş ise, öğretide kripto paraların emtia, menkul kıymet ya da para olarak adlandırılabileceği konusunda çalışmalar olduğunu ifade etmektedir.[25] Bununla birlikte yazar(lar), kripto paranın elektronik para niteliğinde olmadığını da ayrıca belirtmektedir.
Türkiye’de yapılan hukukî düzenlemeler ise, kripto paranın ne olduğundan çok, ne olmadığına ilişkindir. İlk olarak 2013 yılında Bankacılık Denetleme ve Düzenleme Kurulu tarafından yapılan basın açıklamasında, kripto paraların elektronik para olmadığı açıklanmıştır.[26]Hazine Müsteşarlığı tarafından 11 Ocak 2018 tarihinde yapılan açıklamada ise, yalnızca vatandaşların dikkatli olması konusunda uyarılar yapılmış, ancak kripto paraların statüsüne ilişkin bir karar açıklanmamıştır.[27]
16 Nisan 2021 tarih ve 31456 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik” ise önceki açıklamalardan farklı bir nitelik taşımaktadır. Zira öncelikle, diğerleri bir açıklama iken, T.C. Merkez Bankası tarafından yayımlanan belge bir yönetmelik olması dolayısıyla bir düzenlemedir ve bu sebeple hukuken bağlayıcıdır. Ayrıca, açıklamada T.C. Merkez Bankası, “kripto para” kavramı yerine, Avrupa’daki düzenlemelere paralel olarak “kripto varlık” ifadesini kullanmış, sonrasında ise önceki açıklamalara benzer şekilde olsa da daha kapsamlı olarak kripto varlıkların ne olmadığı sayılmıştır. Buna göre, kripto paralar (ya da kripto varlıklar), itibarî para, kaydî para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmemektedir. Ayrıca, bu yönetmelikte kripto varlıklar, “gayri maddi varlıklar” olarak tanımlanmıştır.
Ancak belirtmek gerekir ki, kripto paranın hukukî statüsünün ne olmadığı netleşmeye başlasa da ne olduğu hususu hâlâ tartışmalıdır.
Kripto paraların hukukî statüsünün belirlenmesi, özellikle İcra Hukuku kapsamında haciz ve satış işlemleri açısından büyük bir öneme sahiptir. Yukarıda da bahsedildiği üzere bu hususta net bir düzenleme henüz mevcut olmadığından, mevcut ihtimaller ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Ancak bunun öncesinde, Türk hukuku kapsamında haciz ve satış işlemlerine ilişkin kısa bir bilgi vermekte fayda görüyoruz.
İcra ve İflas Hukuku Kapsamında Kripto Para Haciz ve Satışı
Türkiye’de İcra ve İflâs Hukuku’na ilişkin birincil düzenleme, 1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’dur (İİK). İİK kapsamında icra, ilâmlı icra ve ilâmsız icra olarak ikiye ayrılmaktadır.
İlâmlı icrada alacaklı, kanuna uygun olarak dava açar.[28] Dava sonucunda alacaklı lehine karar verilirse, bu karara dayanılarak borçludan borcunu yerine getirmesi beklenir. Ancak borçlu borcunu yerine getirmezse, alacaklı icra dairesine başvurarak ilâmın zorla yerine getirilmesini talep eder. Alacaklı, ilâmlı icra yoluna mevcut tüm talepleri için başvurma imkânına sahiptir. Buna karşın konusu para olan alacaklara ilişkin istisnaî bir yol öngörülmüştür.
Buna göre alacaklı, konusu bir miktar para olan alacağı için, mahkemeye başvurarak ilâm edinmeksizin doğrudan icra dairesine başvurarak borçlunun borcunu ödemesi için icra takibi de başlatabilir.[29] Görüleceği üzere ilâmsız icra istisnai bir yol olup, yalnızca konusu bir miktar para olan alacaklar için öngörülmüştür ve ilâmlı icraya göre çok daha basit bir usuldedir. Dolayısıyla ilâmlı icranın esasen asıl yol olmasına karşın, uygulamada ilâmsız icraya daha çok başvurulduğu görülmektedir.
İİK kapsamında takibe ilişkin usulden de detaylara inmeden, kısaca bahsetmek gerektiğini düşünüyoruz. Buna göre para alacağı için alacaklının ilâmsız icra yoluna başvurması durumunda borçluya ödeme emri gidecektir. Ödeme emrinin kendisine tebliğinden itibaren borçlu, süresi içerisinde itiraz veya şikâyet hakkını kullanarak takibi durdurabilmektedir. Ancak şikâyet durumunda alacaklı lehine karar verilmesi yahut alacaklının açacağı itirazın kaldırılması davasının alacaklı lehine sonuçlanması durumunda alacaklı, takip işlemine devam edecektir.
Bu durumda takip, kesinleşmiş olacak ve haciz işlemine geçilecektir. Haciz işlemi de takip işlemi gibi alacaklının talebiyle başlamaktadır. Kanunda haczedilebilecek, kısmen haczedilebilecek ve haczedilemeyecek mal ve haklar detaylı olarak belirlenmiştir. Haciz işlemi gerçekleştikten sonra, satış işlemi gerçekleşmektedir. Satış işlemi de yine alacaklının talebiyle yapılmaktadır.
İlâmlı icrada ise ilâmın icra edilmesi para alacakları ve para dışındaki alacaklar için ikiye ayrılmaktadır. Para alacaklarına ilişkin ilâmlı icrada, ilâmsız icranın ilâma ters düşmeyen hükümleri uygulama alanı bulmaktadır. Ayrıca bunlara ek olarak, ilâmlı icrada alacaklı, iflâsa tâbi bir borçlu söz konusuysa, borçlunun iflâsını da talep edebilmektedir. Para alacağı dışındaki alacaklar içinse, İİK m. 24-31 arasında, değişik ihtimallere göre hükümler düzenlenmiştir. Ancak detaya inmemek adına bu ihtimallere yazımızda değinmiyoruz.[30]
Kripto Paralar (veya Varlıklar) Hakkında Haciz ve Satış İşlemlerinin Uygulanması
Türk Hukuku kapsamında haciz ve satış işlemlerinden kısaca bahsetmiştik. Görüleceği üzere, eğer alacaklının alacağının konusu para ise hem ilâmlı hem ilâmsız icra yoluna başvurması mümkünken, para dışındaki alacaklar için yalnızca ilâmlı icra yolu mümkündür. O halde, taraflar arasında kripto para borcu doğuran bir sözleşme yapılması durumunda, kripto paranın hukuken para olarak kabul edilip edilmemesine göre alacaklının başvurabileceği yollar değişmektedir. Burada, kripto paraların resmî bir şekilde “para” olarak tanınmamış olması sebebiyle, kripto para alacaklarına ilişkin ilâmsız icra yoluna başvurulamayacağı kanaatindeyiz. Zira belirtildiği gibi, ilâmsız icra yalnızca konusu para olan alacaklar için başvurulabilecek bir yoldur.
Peki alacaklının kripto para dışındaki başka bir alacağı için borçlunun kripto para hesabına haciz uygulatması mümkün müdür? Bu konuda medyaya yansıyan bir haber oldukça dikkat çekicidir.[31] Ancak burada, ön bilgi niteliğinde bir hususu belirtmeyi oldukça önemli görüyoruz. Şöyle ki, yerel mahkemelerin kararları, emsal niteliğinde kararlar değildir. Dolayısıyla, habere konu olan olaydaki gibi bir icra mahkemesinin kararı, yalnızca davaya konu olan tarafları bağlamaktadır.[32] Somut olayda henüz bağlayıcı bir içtihat oluşmadığından farklı mahkemelerce farklı kararların verilmesi de mümkündür.
Habere göre bir alacaklı, 42 bin liralık (masraflarla beraber 60 bin lira) alacağına karşılık, İstanbul 14. İcra Müdürlüğüne başvurarak, borçlunun Türkiye merkezli bir kripto para borsasındaki hesabına haciz işlemi uygulanmasını talep etmiştir. Talep doğrultusunda icra dairesi, 5 Mart 2021 tarihinde borçlunun kripto paralarına haciz işlemi uygulamıştır. Karar üzerine ilgili kripto para borsası, borçlunun sıcak cüzdan hesabına bloke koymuştur. Borçlunun avukatı ise, yapılan bu haciz işlemine karşın İstanbul İcra Mahkemesine başvurarak şikâyette bulunmuştur. Borçlunun avukatı, dilekçesinde, “Türkiye’deki kripto para borsalarının SPK mevzuatına tabi aracı kurum ya da BDDK mevzuatına tabi banka veya finans kuruluşu olarak adlandırılamayacağı için mevzuat yokluğundan ihbarnamenin iptalinin gerektiği” iddialarını öne sürmüştür.
Talebi değerlendiren icra mahkemesi, 19 Nisan’da verdiği kararında, “Her ne kadar davacı, kripto paraların haczedilmeyeceğini iddia ederek şikayetçi olmuş ise de bu tür paraların da emtia ve menkul kıymetler kapsamında değerlendirilmesi gerektiği, bir çeşit dijital döviz veya sanal para olarak kabul edildiği, dolayısıyla haczedilebileceği anlaşıldığından şikâyetin reddine dair karar verilmiştir.” ifadelerini kullanmıştır.
Görüldüğü üzere icra mahkemesi, T.C. Merkez Bankası’nın yönetmeliğinden daha sonraki bir tarihte, yönetmelikte kripto varlıkların menkul kıymet olmadığı belirtilmesine karşın kripto varlıkları menkul kıymet olarak nitelendirmiştir. Bu açıdan mahkemenin yaptığı nitelendirmenin hatalı olduğu görüşündeyiz. Ancak, mahkemece yapılan “bir çeşit döviz veya sanal para” nitelendirmesi ise doktrindeki ve dünyadaki uygulamalara uygun bir nitelendirmedir.[33]
Kararda geçen “bir çeşit … sanal para” nitelendirmesinin ayrıca değerlendirilmesi gerekmektedir. Şöyle ki, eğer “sanal para” ifadesi kabul görürse, bu durumda mevcut durumda bir değişiklik olmayacaktır. Zira hâlihazırda sanal paralar hakkında mevcut bir düzenleme bulunmadığından, belirsizlik devam edecektir.
Medyaya yansıyan bir diğer haber ise, yine aynı olaya ilişkindir. Bu defa ise, takip kapsamında haczedilen kripto paraların satış işlemine ilişkin bir karar verilmiştir.[34]
Habere yansıyan olayda, yukarıda kısaca özetlenen şekilde bir haciz işlemi gerçekleşmiş ve borçlunun Türkiye’de bulunan kripto para borsasındaki hesabında bulunan kripto paralara haciz işlemi uygulanmıştır. Haciz işlemi sonrasında alacaklı taraf, süresi içerisinde başvurarak haczedilen malların satışını talep etmiş, bu talebe karşı ise borçlu taraf, şikâyet yoluna başvurmuştur. Borçlu vekili, dilekçesinde Merkez Bankası’nın çıkardığı yönetmeliğe dayanarak, bu varlıkların gayri maddi varlık olarak tanımlandığından tam olarak hukuki nitelendirmesi belli olmadığını ve dolayısıyla satışının mümkün olmayacağını, satışın yapılabileceğine kanaat getirilirse de devlet tarafından çıkartılacak bir düzenlemeye kadar bekletilmesi yönünde talepte bulunmuştur.
Ancak habere göre ilgili icra mahkemesi, bu talebi de reddetmiştir. Kararında mahkeme, İcra İflas Kanunu’na göre, borçlu tarafın tüm mal ve hakların haczedilebileceğini belirtmiştir. Ayrıca habere göre mahkemece, İcra İflas Kanunu’na göre bir mal veya hakkın haczedilebilmesi için tek başına ekonomik bir değer ifade etmesi gerektiği kaydedilerek bunun da kripto paralar için mümkün olduğu vurgulanmıştır.
İİK m. 106 ve devamına göre satış, taşınır ve taşınmaz mallar için geçerli olup, paraların satışına gerek yoktur. Zira paralara doğrudan el koyulabildiğinden satış aşamasına gerek kalmamaktadır. Nitekim Yargıtay 10. Hukuk Dairesi bir kararında, “Alacak ve para, menkul hükümlerine göre haczedilir ise de, bu paranın satılarak paraya çevrilmesi söz konusu olamayacağından satış isteme açısından İİK’nun 106. ve 110. maddelerinin tatbiki düşünülemez.[35]
Somut olayda; borçlunun Selim İcra Müdürlüğü’nün 2011/100 E. Sayılı takip dosyasındaki alacağı 11.10.2011 tarihli müzekkere ile haczedildiğinden İİK’nun 362. maddesi ve Harçlar Kanunu‘nun 36. maddesi gereğince “alacaklı on yıl içinde haczedilen parayı talep edebilir.” diyerek bu durumun altını çizmiştir.
O halde, haczedilen şeyin para olarak nitelendirilip nitelendirilmemesi de önem kazanmaktadır. Zira haczedilen şey “para” olarak kabul edilirse satışa gerek kalmayacak, alacaklı doğrudan haczedilen parayı talep edebilecektir.
Yukarıda da bahsedildiği üzere, yasal olarak kripto paralar ulusal para birimi olarak kabul edilmediğinden, kripto paranın “para” olarak kabul edilebilmesi, ancak “yabancı para birimi” olarak kabulü ile mümkündür. Eğer haczedilen kripto para “yabancı para birimi” olarak kabul edilirse, bu durumda ikili bir ayrım yapmak gerekmektedir.
İİK m. 58’e göre yabancı para alacaklarına ilişkin takip talebinde, alacağın Türk parasıyla tutarı ve yabancı para alacağının hangi tarihteki kur üzerinden talep edildiği belirtilmelidir. Bir diğer ifadeyle, yabancı para alacağı takibe konu olabilmekte ancak alacak, hangi tarihteki kur üzerinden talep ediliyorsa o tarihteki kur üzerinden ödenmektedir. Bu durumda yapılan takibin sonucunda alacaklı, ülke parasıyla ödeme almaktadır.
Dolayısıyla kripto para alacağı bulunan bir alacaklının, bu kripto para “yabancı para birimi” sayılsa dahi, genel icra yollarına başvurarak haczedilen kripto parayı doğrudan talep etmesi mümkün değildir. Alacaklı, bildirdiği tarihteki kur üzerinden, icra dairesince yapılacak hesaplama sonucunda haczedilen yabancı para biriminin ülke parasına çevrilmesi yoluyla alacağını edinecektir. Ek bir usulî durumu belirtmek gerekirse, icra dairesi tarafından kripto para borsalarında haczedilen ve muhafaza altına alınan veya yediemin sıfatıyla borsada tutulan kripto paralar, aynı borsalar aracılığıyla paraya çevrilerek Türk Lirası karşılıklarının icra dosyasına gönderilmesi sağlanmalıdır.[36]
Sıcak Kripto Para Cüzdanına Haciz Uygulanabilir mi?
Sıcak cüzdan yönteminde, yukarıda da bahsedildiği üzere, bir aracı site ya da uygulama aracılığıyla cüzdan oluşturulur ve kripto varlık bu cüzdanda tutulur. Sıcak cüzdanlarda bulunan kripto varlıklara haciz uygulanmasında ise herhangi bir hukuka aykırılık bulunmamaktadır.
Zira İİK ve diğer kanunlar kapsamında haczi kabil olmayan mallar sayılmış, bu kapsama girmeyen malların haczine ilişkin ise ayrıca bir düzenleme yapılmıştır. İİK m. 85’e göre, borçlunun kendi yedinde veya üçüncü şahısta olan taşınır malları ile taşınmazlarından ve alacak ve haklarından alacaklının ana, faiz ve masraflar da dahil olmak üzere bütün alacaklarına yetecek miktarı haczolunabilmektedir.
Daha açık bir ifadeyle, mevzuatımızda haczi yasaklanmamış bütün taşınır-taşınmaz mallar ile alacaklar ve hakların haczi mümkündür. Yukarıda da ifade edildiği üzere, hukukumuzda henüz kripto varlıklara ilişkin bir düzenleme olmamasının doğal bir sonucu olarak, kripto varlıkların haczini engelleyen bir düzenleme de mevcut değildir.
Ayrıca, bir “aracı” hizmet söz konusu olduğundan, sıcak cüzdanlara haciz uygulanması kolaydır. Nitekim, bir kripto varlık alım-satım platformunda sıcak cüzdanı bulunan kişi hakkında yapılan icra takibinin kesinleşmesi sonrasında kişinin sıcak cüzdanına haciz konulması kararı verilirse, bu karar aracı firmaya ihbar edilerek kişinin sıcak cüzdanındaki kripto varlık haczedilmiş olacaktır.
Örneğin yine basına yansıyan bir olayda,[37] kişinin bir kripto para alım-satım platformu olan BTCTURK isimli firmada bulunan sıcak cüzdanına haciz konulmuş, hacze ilişkin tebliğ kendisine ulaşan firma ise kullanıcının hesabını kapatarak haciz kararını uygulamıştır. İcra takibinin borçlusu olan kullanıcısına yaptığı bildirimde firma, “Hesabınız İstanbul 14. İcra Dairesinden gelen ihbarnameye istinadan 08/04/2021 tarihinde kapatılmıştır. İstanbul İcra Dairesi ile görüşerek icrayı kaldırmanız gerekmektedir. Hesabınızın kullanıma yeniden açılabilmesi için tarafımıza mahkemeden resmi bir yazı iletmeniz gerekmektedir. Bu bilgi gelmeden hesap kullanıma açılamaz. Mahkemeden icranın kaldırıldığına dair bir yazı iletmeniz halinde hesabınız kullanıma tekrar açılacaktır.” ifadelerine yer vermiştir. Görüldüğü üzere, sıcak cüzdanlara haciz uygulanmasında, diğer şeylere veya banka hesaplarına haciz konulmasından farklı bir prosedür işlememektedir.
Soğuk Cüzdan ve Tazyik Hapsi
Borçlunun sıcak cüzdanına haciz konulmasında herhangi bir farklılık bulunmasa da soğuk cüzdanına haciz işlemi uygulanmasına ilişkin bir farklılık bulunmaktadır. Şöyle ki, sıcak cüzdan bir aracı kurum tarafından oluşturulduğundan ve çevrimiçi erişim mümkün olduğundan, kişinin rızası olmaksızın haciz kararının uygulanması mümkündür.
Ancak kişiye ait olan soğuk cüzdanlar, çevrimiçi olmayan koşullarda oluşturulmakta, yalnızca işlem yapmak için internet erişimi sağlanmakta ve bu donanımda bulunan kripto varlığa yalnızca cüzdan sahibinde bulunan anahtar ile erişilebilmektedir. Bu ise soğuk cüzdanı sıcak cüzdandan ayıran en önemli fark olarak kabul edilmektedir. Ancak soğuk cüzdan söz konusu olduğunda, İcra Hukuku açısından bir sorun daha karşımıza çıkmaktadır: İcra takibinin borçlusu olan kişi, soğuk cüzdanının bulunduğu donanımı veya donanıma erişim için gerekli anahtarı ilgililer ile paylaşmazsa ne gibi bir yola başvurulabilecektir?
İcra Hukuku’nda borçluların icra kararlarına her zaman riayet etmediği ve etmeyeceği açıktır. Fakat bu gibi durumlar için kanun koyucu tazyik hapsi yolunu öngörmüştür. “30 ve 31 inci maddeler hükmüne muhalefet edenlerin cezası” başlığını taşıyan İİK m. 343’e göre, yalnız kendisi tarafından yapılacak olan bir işin yapılması veya bir işin yapılmaması hakkındaki ilâm hükümlerine, geçerli bir mazeret olmaksızın muhalefet eden borçlular hakkında, lehine hüküm verilmiş kimsenin şikâyeti üzerine, 3 aya kadar tazyik hapsine karar verilmektedir.[38]
Madde başlığında geçen 30. madde hükmüne göre ise, bir işin yapılmasına dair ilam icra dairesine verilince icra memuru, 24. maddeye uygun bir şekilde icra emri tebliği suretiyle borçluya ilamda gösterilen müddet içinde ve eğer müddet tayin edilmemişse işin mahiyetine göre başlama ve bitirme zamanlarını tayin ederek işe yapmayı emredecektir. İşte bu emre, maddede belirtilen diğer koşullar oluşmasına karşın uymayan kişi, 30. madde hükmüne muhalefet etmiş sayılacaktır. Kısaca özetlemek gerekirse, icra emri kendisine tebliğ edilen borçlu, yapması gerekeni yapmazsa, 3 aya kadar tazyik hapsiyle cezalandırılacaktır.
O halde bu usulün soğuk cüzdanlar için de uygulanmasında bir sakınca bulunmamaktadır. Zira borçlunun soğuk cüzdanında bulunan kripto varlığına haciz konulması durumunda borçlu, haciz kararına uygun davranarak soğuk cüzdanına ilişkin donanımı ve cüzdanın anahtarını ilgililerle paylaşmakla yükümlüdür. Kanunun açık hükmüne karşın bu emre aykırı davranarak işbu bilgileri ilgililerle paylaşmayan borçlu hakkında tazyik hapsi uygulanmasının önünde bir engel bulunmamaktadır.
Anahtar Kelimeler: Kripto Para Haczi ve Satışı, Kripto Para Haczi, Sıcak Kripto Para Cüzdanına Haciz, Kripto Para ve Hukuk, Blok Zinciri ve Hukuk.
Kaynakça
Arslan, R., Yılmaz, E., Taşpınar Ayvaz, S., & Hanağası, E. (2020). Medenî Usul Hukuku (6 b.). Ankara: Yetkin Yayınları.
BBC. (2021, Haziran 29). Bitcoin: El Salvador, kripto parayı resmi para birimi ilan eden ilk ülke oldu. Ocak 2022 tarihinde BBC: <https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-57415131> adresinden alındı
BBC. (2022, Nisan 28). Bitcoin, Orta Afrika Cumhuriyeti’nin resmi para birimi oldu. Mayıs 2022 tarihinde BBC: <https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-61252871> adresinden alındı
Best, R. d. (2022, January). Bitcoin (BTC) price per day from October 2013 to January 27, 2022 (in U.S. dollars). Ocak 2022 tarihinde Statista: <https://www.statista.com/statistics/326707/bitcoin-price-index/> adresinden alındı
Boran Güneysu, N., & Memiş, B. (2018, Aralık). Bitcoin ve İcra Hukuku. Fides Law Review, 1(1), 82-92.
Coşkun, M. (2021). İcra – İflas Suçları, Disiplinsizlik Eylemleri ve Yargılama Usulü. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Çakmak, M. (2019, Haziran). Kripto Paraların Gelişim Süreci, Blok Zincir Teknolojisi ve Kripto Paraların Türkiye’de Vergilendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Demir, A. (2021, Nisan 13). Kripto paraya haciz konulduğunu duyuran avukat Tevfik Kerem Bilen anlattı: Bu, Türkiye’de bir ilk, furya başladı, küçük bir ilin icra dairesinde bir günde 20 ihbarname yazıldı. Şubat 2022 tarihinde Independent Türçe: <https://www.indyturk.com/node/344361/haber/kripto-paraya-haciz-konulduğunu-duyuran-avukat-tevfik-kerem-bilen-anlattı> adresinden alındı.
Durmush, G. (2019). Kripto Para ve İcra Hukuku Yönünden Düşündürdükleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Dursun, A. (2022, Ocak 27). İran ‘Ramzrial’ adı verilen sabit kripto parasını yakında halkın kullanımına sunacak. Ocak 2022 tarihinde Anadolu Ajansı: <https://www.aa.com.tr/tr/dunya/iran-ramzrial-adi-verilen-sabit-kripto-parasini-yakinda-halkin-kullanimina-sunacak/2487124> adresinden alındı
Gümüş, Ö., & Sağdıç, E. N. (2021, Kasım). Kripto Paraya Yönelik Mali Öneriler: Bilgi Edinme Yoluyla Vergi Denetimi ve Değer Artışı Kazancı Üzerinden Vergilendirme. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 531-538.
Harari, Y. N. (2017). Veri Dini. Y. N. Harari içinde, Homo Deus, Yarının Kısa Bir Tarihi (P. N. Taneli, Çev., s. 383-415). Kolektif Kitap.
Küzeci, E. (2021). Sayısal Fil: Bilişim Teknolojileri, Devlet ve Hukuk Kesişiminde Bir İnceleme. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Kazova, F., & Büyükyılmaz Ercan, A. (2021). Kripto Para Birimlerinin Volatilite Yapılarının Karşılaştırmalı Analizi. EKOIST Journal of Econometrics and Statistics(35), 33-57.
Nakamoto, S. (2008). Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System. Ocak 2022 tarihinde <https://bitcoin.org/bitcoin.pdf> adresinden alındı.
Nakamoto, S. (2008). Bitcoin: Eşler Arası Elektronik Ödeme Sistemi (Çev. Efe Cini). Ocak 2022 tarihinde <https://bitcoin.org/files/bitcoin-paper/bitcoin_tr.pdf> adresinden alındı.
Nişanyan Sözlük. (tarih yok). kript(o)+. Ocak 2022 tarihinde Nişanyan Sözlük: <https://www.nisanyansozluk.com/kelime/kripto> adresinden alındı.
Pekcanıtez, H., Atalay, O., & Özekes, M. (2020). Medenî Usûl Hukuku Ders Kitabı (8 b.). İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
Pekcanıtez, H., Atalay, O., Özkan, S., & Özekes, M. (2021). İcra ve İflâs Hukuku Ders Kitabı (8 b.). İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
Pirinççi, A. E. (2018). Yeni Dünya Düzeninde Sanal Para Bitcoin’in Değerlendirilmesi. Uluslararası Ekonomi Siyaset İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 1(1), 45-52.
Proposal For A Regulatıon Of The European Parliament And Of The Council On Markets In Crypto-Assets / Before 2020-10. (tarih yok). Ocak 2022 tarihinde Legislative Train Schedule: <https://www.europarl.europa.eu/legislative-train/theme-a-europe-fit-for-the-digital-age/file-crypto-assets-1> adresinden alındı.
Serçemeli, M. (2018, Mayıs). Kripto Para Birimlerinin Muhasebeleştirilmesi ve Vergilendirilmesi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar(639), 33-66.
Tilegal Avukatlık Bürosu. (2021). Kripto Paraların Haczi. Ocak 2021 tarihinde <http://www.tilegal.com/Assets/Upload/sirkuler–tr—kripto-parala.pdf> adresinden alındı.
Uysal, Ü. (2019, Temmuz). Kripto Para ve Kripto Paranın Ticarette Kullanımı: Girişimcilerin ve Yatırımcıların Kripto Paraya İlişkin Tutumlarının İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. T.C. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
What are cryptoassets (cryptocurrencies)? (tarih yok). Ocak 2022 tarihinde Bank of England: <https://www.bankofengland.co.uk/knowledgebank/what-are-cryptocurrencies> adresinden alındı.
Referanslar
[1] Dataizm hakkında daha fazla bilgi için bkz. Harari, Y. N. (2017). Veri Dini. Y. N. Harari içinde, Homo Deus, Yarının Kısa Bir Tarihi (P. N. Taneli, Çev., s. 383-415). Kolektif Kitap.
[2] “Kripto para” yerine “kripto varlık” kavramı da kullanılmaktadır. Buna ilişkin açıklama, aşağıda “KRİPTO PARALAR GERÇEKTEN BİR PARA MIDIR?” başlığı altında yapılacaktır.
[3] Pirinççi, A. E. (2018). Yeni Dünya Düzeninde Sanal Para Bitcoin’in Değerlendirilmesi. Uluslararası Ekonomi Siyaset İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 1(1), 45-52, s. 47.
[4] Best, R. d. (2022, January). Bitcoin (BTC) price per day from October 2013 to January 27, 2022 (in U.S. dollars). Ocak 2022 tarihinde Statista: <https://www.statista.com/statistics/326707/bitcoin-price-index/> adresinden alındı
[5] Akademik veri tabanı olan Google Scholar’a göre, 27 Ocak 2022 tarihi itibariyle içerisinde “Blockchain Revolution” ifadesi geçen makale sayısı 208, eser sayısı ise yaklaşık 4950’dir.
[6] Pirinççi, A. E. (2018), s. 46. Ayrıca bir araca para denilebilmesi için gereken şartlar için adı geçen esere bakınız.
[7] Bu konuda daha fazla bilgi için bkz. Durmush, G. (2019). Kripto Para ve İcra Hukuku Yönünden Düşündürdükleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 8-18; Çakmak, M. (2019, Haziran). Kripto Paraların Gelişim Süreci, Blok Zincir Teknolojisi ve Kripto Paraların Türkiye’de Vergilendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 6-13.
[8] Durmush, G., s. 16. Ayrıca kripto paraların sanal para olarak kabulüne örnek olarak bkz. Uysal, Ü. (2019, Temmuz). Kripto Para ve Kripto Paranın Ticarette Kullanımı: Girişimcilerin ve Yatırımcıların Kripto Paraya İlişkin Tutumlarının İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. T.C. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 2.
[9] Nakamoto, S. (2008). Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System. Ocak 2022 tarihinde <https://bitcoin.org/bitcoin.pdf> adresinden alındı. Ayrıca orijinal sitede yayınlanan metnin Türkçe çevirisi için bkz. Nakamoto, S. (2008). Bitcoin: Eşler Arası Elektronik Ödeme Sistemi (Çev. Efe Cini). Ocak 2022 tarihinde <https://bitcoin.org/files/bitcoin-paper/bitcoin_tr.pdf> adresinden alındı
[10] Örneğin bu sistem, Elif Küzeci tarafından “çığır açan bir değişim” olarak ifade edilmiştir: Küzeci, E. (2021). Sayısal Fil: Bilişim Teknolojileri, Devlet ve Hukuk Kesişiminde Bir İnceleme. İstanbul: İnkılap Kitabevi, s. 324-337.
[11] Daha fazla bilgi için bkz. Nakamoto, S. (2008), s. 1-9.
[12] Veriler Mayıs 2022 tarihinde <https://coinmarketcap.com> adresinden alınmıştır.
[14] Serçemeli, M. (2018, Mayıs). Kripto Para Birimlerinin Muhasebeleştirilmesi ve Vergilendirilmesi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar(639), 33-66, s. 38.
[15] Kelimenin etimolojik kökeni için bkz. Nişanyan Sözlük. (tarih yok). kript(o)+. Ocak 2022 tarihinde Nişanyan Sözlük: <https://www.nisanyansozluk.com/kelime/kripto> adresinden alındı.
[19] El Salvador, Bitcoin’i resmî para birimi olarak kabul ettiğini duyuran ilk ülke olmuştur. Ancak bu adımın global ölçekte yaygın ve büyük bir adım olduğunu söylemek henüz mümkün değildir. El Salvador haberi için bkz. Ocak 2022 tarihinde <https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-57415131> adresinden alındı.
[20] Orta Afrika Cumhuriyeti haberi için bkz. Mayıs 2022 tarihinde <https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-61252871>
[21] İran’ın halkın kullanımına sunacağını duyurduğu ulusal kripto para birimi Ramzrial’e ilişkin haberin detayları için bkz. Ocak 2022 tarihinde <https://www.aa.com.tr/tr/dunya/iran-ramzrial-adi-verilen-sabit-kripto-parasini-yakinda-halkin-kullanimina-sunacak/2487124> adresinden alındı.
[22] “Development is underway to make cryptocurrency easier to use, but for now it isn’t very ‘money-like’. This is why central banks now refer to them as ‘cryptoassets’ instead of ‘cryptocurrencies’” Yazının tam metni için bkz. Ocak 2022 tarihinde <https://www.bankofengland.co.uk/knowledgebank/what-are-cryptocurrencies> adresinden alındı.
[23] Öneriye ilişkin daha fazlası için bkz. Ocak 2022 tarihinde <https://www.europarl.europa.eu/legislative-train/theme-a-europe-fit-for-the-digital-age/file-crypto-assets-1> adresinden alındı.
[24] Gümüş, Ö., & Sağdıç, E. N. (2021, Kasım). Kripto Paraya Yönelik Mali Öneriler: Bilgi Edinme Yoluyla Vergi Denetimi ve Değer Artışı Kazancı Üzerinden Vergilendirme. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 531-538, s. 531-536.
[25] Boran Güneysu, N., & Memiş, B. (2018, Aralık). Bitcoin ve İcra Hukuku. Fides Law Review, 1(1), 82-92, s. 85.
[26] Basın açıklaması için bkz. Ocak 2022 tarihinde <https://www.bddk.org.tr/Duyuru/EkGetir/510?ekId=530> adresinden alındı.
[27] Haberin detayları için bkz. <https://www.trthaber.com/haber/ekonomi/kripto-paralar-icin-calisma-grubu-olusturulacak-346235.html>
[28] İlâmlı icrada ilâm niteliğindeki belgeler için bkz. Pekcanıtez, H.; Atalay, O.; Özkan, S. & Özekes, M. (2021). İcra ve İflâs Hukuku Ders Kitabı (8 b.). İstanbul: On İki Levha Yayıncılık., s. 289-292.
[29] Daha detaylı bilgi için bkz. Pekcanıtez, H.; Atalay, O.; Özkan, S. & Özekes, M. (2021), s. 7-8.
[30] İlâmlı ve ilâmsız icraya ilişkin daha detaylı bilgi için bkz. Pekcanıtez, H.; Atalay, O.; Özkan, S. & Özekes, M. (2021).
[31] Haberin detayları için bkz. Ocak 2022 tarihinde <https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/borclunun-kripto-parasi-haciz-islemi-icin-menkul-kiymet-olarak-sayildi/2214609> adresinden alındı. Haber metninde geçen ve dikkatimizi çeken bazı yanlış kavramlar düzeltilerek aktarılmıştır.
[32] Mahkeme kararlarının bağlayıcılığı ve istinaf ile temyiz sürecine ilişkin daha detaylı bilgi için bkz. Pekcanıtez, H., Atalay, O., & Özekes, M. (2020). Medenî Usûl Hukuku Ders Kitabı (8 b.). İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, s. 427-360 ve s.467-550; Arslan, R., Yılmaz, E., Taşpınar Ayvaz, S., & Hanağası, E. (2020). Medenî Usul Hukuku (6 b.). Ankara: Yetkin Yayınları, s. 596-698.
[33] Bilindiği üzere döviz, yabancı para birimidir. Eğer mahkemenin uygulaması kabul görür ve kripto varlıklar “döviz” olarak nitelendirilirse, bu durumda icra hukuku bakımından kripto paralara ilişkin alacaklara ilâmsız icranın yolu açılmış olacaktır. Ancak bizce kararda geçen “döviz” ifadesi yerinde kullanılmamıştır. Zira Bizce kripto paraların “döviz” olarak nitelendirilmesi mümkün değildir. Bu nedenle bu ihtimalin gerçekleşmesi imkân dahilinde olmadığı kanaatini taşımaktayız.
[34] Haberin detayları için bkz. Ocak 2022 tarihinde <https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/son-dakika-haberi-mahkemeden-bir-ilk-daha-haczedilen-kripto-paranin-satisi-mumkun-oldu-41818140> adresinden alındı.
[35] Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, E. 2014/12539 K. 2014/15092 sayılı kararı (<kararara.com>).
[37] Habere ilişkin detaylar ve inceleme yazısı için bkz. Demir, A. (2021, Nisan 13). Kripto paraya haciz konulduğunu duyuran avukat Tevfik Kerem Bilen anlattı: Bu, Türkiye’de bir ilk, furya başladı, küçük bir ilin icra dairesinde bir günde 20 ihbarname yazıldı. Şubat 2022 tarihinde Independent Türçe: <https://www.indyturk.com/node/344361/haber/kripto-paraya-haciz-konulduğunu-duyuran-avukat-tevfik-kerem-bilen-anlattı> adresinden alındı.
[38] İlgili madde ve tazyik hapsine ilişkin detaylı bilgi için bkz. Coşkun, M. (2021). İcra – İflas Suçları, Disiplinsizlik Eylemleri ve Yargılama Usulü. Ankara: Seçkin Yayıncılık, s. 371 vd. Ayrıca bkz. Pekcanıtez, H.; Atalay, O.; Özkan, S. & Özekes, M. (2021), s. 379 vd.
