MGC Legal ekibinin kaleme aldığı “Non-Fungible Token (NFT) ve Telif Hakkı” başlıklı makalemizi okumanıza sunarız.
NFT Nedir?
Non Fungible Token (NFT), blok zinciri teknolojisini kullanan ve çoğunlukla Ethereum’un blok zinciri yapısında işletilen dijital varlıklardır. NFT’ler, gördüğümüz gerçek dünyadaki somut birçok nesneyi temsil eden değiştirilemez ve dönüştürülemez varlıklardır. Herhangi bir içerik NFT’ye dönüştürülebilir. Bir fotoğraf, sanat eseri, resim, görüntü, video, ses, bir şiir, bir tweet veya daha geniş kapsamlı olarak aklınıza gelebilecek çoğu şey NFT’ye dönüştürülebilir. NFT’ler bölünemez yerine başka bir varlık konulamayacak niteliktedir. NFT her türlü varlığın dijital sertifikası şeklinde üretilebilir. Kripto varlık fikri bir ürünü konu alabilir. NFT’ler kullandığı blok zinciri teknolojisi sayesinde dijital bir sertifika gibi işlem gösterir ve bu durum da işlem güvenliği açısından önem taşımaktadır.
NFT’ler, akıllı sözleşmeler biçimindeki yazılım kodlarından oluşmaktadır. NFT’nin kullanımına ilişkin kurallar akıllı sözleşmeler ile belirlenir. Akıllı sözleşmelerin içeriğinde; NFT’lerin satışı, telif hakları, telif ödemeleri düzenlenebilir. Blok zinciri kapsamında bir kod yazıldıktan sonra kod blok zincirdeki bir token’a basılır ve onunla kalıcı olarak özdeşleşir ve değiştirilemez bir hal alır. NFT’ler tamamen dijital ortamda oluşturuldukları için, NFT bazında ve dijital ortamda yer alabilen her şeyin bu değer yöntemiyle alım ve satıma konu olması mümkündür.
Söz gelimi, sanat eserleri, gifler ve tweetler alım ve satım konusu olabileceği gibi günümüzde moda tasarımları da bu değer yoluyla dijital ortamda satılmaya başlanmıştır. Birçok kişiye göre elle tutulup gözle görülemeyen bu soyut değerlere büyük yatırımlar yapmak mantıklı gelmese de; NFT’lerin asıl değeri, eşsiz olmalarından kaynaklanmaktadır. Aynı tablonun yüzlerce reprodüksiyonuna rahatlıkla ulaşılabiliyor olsa da, günümüzde “asıl değerli olan, az olandır” mantığı ile NFT’ler popüler bir konumdadır.
NFT’nin Fikri Mülkiyet Hakları ile Bağlantısı Nedir?
Fiziksel ortamdaki eser üzerindeki haklar 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) ile hukuki güvence altına alınmıştır. İlgili kanunun 1. maddesinde B bendinde tanımlandığı üzere eser “...sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsullerini…” ifade eder. Türk Hukukunda bir varlığın eser olarak kabul edilmesi için gereken şartlar şu şekildedir:
İlk olarak; FSEK madde 1/B kapsamında sayılan gruplardan birine dahil olmalıdır. 2. olarak; sahibinin hususiyetini taşımalıdır ve son olarak tasarrufa elverişli olup üçüncü kişilerce algılanabilir nitelikte olmalıdır. NFT’ler de bu şartları taşıdıkları takdirde fikri mülkiyet hukuku bakımından eser kapsamında korunacaktır.
Telif hakkı dediğimiz husus eser sahibi için belirli bir durumda yetki veren kazanımlardır. Örnek olarak; bir eseri satın alan kişi eğer bu eser dijital bir eser ise eserin kendisi NFT’ye dönüşmüş olacaktır. Bu durumda akıllı sözleşme ispat için önem taşır ve alıcı aslın maliki olacaktır.
Bir fiziki eserin fotoğraflarının NFT’ye dönüştürülmesi halinde alıcılar sadece o fotoğraf üzerinde kullanma hakkı elde ederler. Fotoğrafın NFT halinde fiziki eserin maliki olamayacaklardır.
Bu bakımdan da, NFT eserleri satın alan kişi, eğer ki aralarındaki sözleşmede veya akıllı sözleşmede buna ilişkin bir hüküm yok ise, sadece kodların üzerinde sahiplik kuracaktır. Eser üzerindeki telif hakları, eseri ilk oluşturan Sanatçı üzerinde kalmaya devam edecektir.
NFT için aklımıza gelebilecek her şeyin konulabileceğini söylemiştik. NFT içinde olan herhangi bir dijital varlık üçüncü kişilerin fikri veya sınai haklarını ihlal ediyor olabilir. Örneğin; yakın zamanda Türkiye’de Cem Karaca’ya ait bir portrenin NFT satış platformu üzerinden satışa sunulmasının ardından Cem Karaca’nın oğlu bahse konu portrenin Cem Karaca’nın bir fotoğrafından yola çıkılarak hazırlandığı ve Cem Karaca’nın dış görünüşünün ticarileştirildiği dolayısıyla bahse konu fiillerinin Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nu ve kişilik haklarını ihlal eder nitelikte olduğu gerekçesiyle dava açmıştır ve dava sonucunda portrenin NFT olarak satışa sunulmasının engellenmesi hakkında ihtiyati tedbire karar verilmiştir.
NFT olarak satışa sunulan ürün bir markayı içeriyor olabilir veya bu durum 3. kişilerin sınai haklarını ihlal ediyor olabilir. Ayrıca, NFT içinde olan dijital varlık bir sanat eserini konu aldığında 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu tarafından korunan eser sahiplerinin haklarına tecavüz teşkil edebilir.
NFT kapsamındaki dijital varlık eğer FSEK’teki şartları taşıyor ise eser kapsamında korunur. Sınai Haklar bağlamında NFT içinde olan dijital varlık tescilli bir tasarımı veya markayı içeriyorsa ihlal teşkil eder.
Sanat eserinin NFT’sine sahip olan kişi eserin mülkiyetine ya da telif haklarına değil, blok zincirine kayıtlı eseri işaret eden kodun mülkiyetini elinde bulundurmaktadır. Başka bir anlatımla NFT, dijital mülkiyet hakkını ya da bir “eser”i değil, dijital mülkiyeti ya da bir eserin dijital nüshasını işaret eden ve işaret ettiği dijital mülkiyete / telif hakkına konu ürünün tokenın mülkiyetine sahip olmayı ifade etmektedir. NFT aslında dijital ortamda kayıtlı bir koddur.
Bu kodun içeriğinde de internet ortamına yüklenen Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında eser olarak tabir edilecek ürünler vardır. Dijital ortama yüklenen Nft FSEK madde 1/b a bendi uyarınca eser vasfında ise FSEK kapsamında haklardan faydalanabilecektir. Dijital ortama yüklenen esere ilişkin değiştirilemez bir token elde edilecektir ve bu token NFT diye adlandırılır. Bir sanat eserinden NFT oluşturulduğunda FSEK kapsamındaki haklara yönelik müdahale söz konusudur.
Ayrıca, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 52’ci maddesi uyarınca bir eserin yayılması, çoğaltılması ve işlenmesi hakkı gibi mali hakların yazılı olarak ve işbu haklar ayrı ayrı gösterilecek şekilde devredilmeleri şarttır. Bu kapsamda, her ne kadar akıllı sözleşmede bu haklar ayrı ayrı belirtilebilecek olsa da akıllı sözleşmenin FSEK kapsamındaki hak devrinin yazılı olma şartını karşılayıp karşılamayacağı hususu ayrı bir tartışma konusu teşkil etmektedir.
NFT’lerin Marka ve Telif Hakları ile İlişkisi
NFT’lerin telif hakkı ile ilişkisini incelersek, NFT’ler dijital varlıklardır ve blok zinciri üzerine işlendiği için NFT’yi satın alan birisi dijital bir veri elde etmiş olur. NFT içine her şey konulabileceği için NFT’nin konusu bir sanat eseri, müzik veya fikri eser olabilir. Bu bağlamda da eserlerin telif hakkı ve NFT arasındaki ilişkinin incelenmesi gereklidir.
NFT’lerin içerdiği veriler eserlerin telif haklarını ihlal eder mi sorusuna cevap aramamız gerekir. Dijital kanallar üzerine işlenen NFT’nin denetlenmesi zordur ve izin alma süreci belirsizlik taşımaktadır. Block zinciri sisteminde kişilerin ürettikleri sanat eserleri üzerindeki eser sahipliği aynı anda kayıt altına alınmakta ve sistemi kullanan herkes eser sahibinin bilgisine ulaşabilmektedir.
Yurt dışındaki davalarda özellikle NFT’lerin mülkiyete benzer şekilde korunduğu gözükmektedir. NFT’nin bir eseri temsil ettiği durumlarda telif hakkıyla bağlantısı vardır. Telif hakkı sahibinin önceden izni alınarak çoğaltılması ve kullanılması gereklidir. NFT ticaretinde telif hakkının ihlali riski oldukça fazladır. Bununla birlikte, blok zincirinin değişmez yapısı nedeniyle uygulanması zordur.
Fiziksel sanat eserlerini temsil eden NFT’ler kapsamında açıklık yoktur. Mesela fiziksel bir sanat eseri satın alındığında geçerli olan telif hakkı sınırlamaları fiziksel sanat eserini temsil eden NFT satışı gerçekleştirildiğinde de geçerli olur mu? Dayanak eserin sahibinin izni olmadan basılan NFT’ler genel olarak temeldeki eser telif hakkı yasası kapsamına giriyorsa yazarın telif hakkını ihlal etmektedir.
Telif hakkı, eserden bağımsız bir niteliğe sahip olup NFT sanat eserlerinin devredilmesinde de fikri mülkiyetten doğan haklar değil, yalnızca eser sahipliği devredilebilmektedir. Kişiler arasında yapılan akıllı sözleşmeler ile aksi kararlaştırılabilecek olsa da genel nitelikli sözleşme, fikri mülkiyet haklarının devrini kapsamamaktadır.
NFT sanat eserleri de eser kapsamında korunmaktadır. Dolayısıyla, NFT sistematiği ile hazırlanan bir eserin sahibi, esere karşı bir hak ihlali gerçekleşmesi durumunda mevzuat kapsamında telif hakkı korumasından yararlanabilir. Bu sebeple, NFT sanat eserleri üzerindeki telif hakkının da korunabileceği çoğunlukça kabul edilmektedir.
AB Fikri Mülkiyet Rejimi hak sahiplerine NFT’lerle ilgili ihlallere karşı maddi haklar ve savunma talepleri sağlamaktadır. NFT’lerle ilgili IP sorunları farklılık göstermektedir. Ticari marka ve telif hakkı sahipleri için ihlallerin tespit edilmesi ve uygulanması zorluk taşır. NFT’nin temsil ettiği eser telif hakkı kapsamında orijinal bir çalışmanın gereklilikleri taşıyorsa telif hakkı koruması altına girer.
Telif hakkı sahibinin izni ve telif ücreti ödemeden telif hakkıyla korunan eserin NFT’sinin yapılması ihtiyati tedbir ve gerekirse zararların tazmininin talep edilebileceği sonucunu doğurur. Telif hakkı koruması altında olan bir sanat eserinin telif hakkı sahibinin izni olmadan NFT’nin oluşturulması bir telif hakkı ihlali oluşturur.
5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile İlişkilendirilebilecek Hükümler ve Telif Hakkının Kapsamı
Fikir, sanat, ilim, edebiyat, müzik, sinema ve güzel sanat ürünleri “eser” olarak kabul edilir ve eserler ülkemizde Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında koruma altına alınmıştır.
Telif hakkı, kişinin her türlü fikri emeği ile meydana getirdiği ürünler üzerinde hukuken sağladığı haklardır. Telif hakkının doğması herhangi bir tescil usulüne bağlı olmamakla birlikte, yalnızca eserin oluşması telif hakkını da kendiliğinden doğurmaktadır. Soyut bir hak olan telif hakkı, somutlaştığı eserden bağımsız bir niteliğe sahiptir.
NFT devirlerinde de fikri mülkiyetten doğan haklar değil, yalnızca eser sahipliği devredilmektedir. Kişiler arasında akdedilecek temel akıllı satım sözleşmesi ile aksi sağlanabilecek olsa da genel nitelikli sözleşme, fikri mülkiyet haklarının devrini içermemektedir.
FSEK kapsamında korunan haklar, mali ve manevi olarak ikiye ayrılır. Eser üzerindeki manevi haklar, her zaman eserin yaratıcısınındır. Eserin çoğaltılması veya yayılması gibi mali haklar ise satılarak başkasına devredilebilir. Eseri, mali haklarını devretmeden sadece fiziki olarak satmak da mümkündür.
Sanatsal vasıfları bulunan, sahibinin özelliklerini taşıyan, tek, eşsiz ve benzersiz özelliklere sahip NFT’ler de “eser” olarak kabul edilir ve bunlar üzerindeki fikri haklar kanunlarla korunur. Ancak, eser niteliğinde olmayan içerikler de NFT haline getirilebilir.,
Fiziki varlığı olan şeylerin de NFT şekli yapılabilir. Sanat eserleri yönünden sık yapılmaya başlanan bu uygulamada, eserin mali haklarına sahip olan kişi NFT şeklini de üretme hakkına sahiptir. Eserin NFT şekline sahip olmak, fiziki şekli üzerinde mülkiyet hakkı vermez ancak NFT ayrı olarak alınıp satılabilir.
NFT, sanat eserleri için bir tür “dijital bandrol” görevi görür. Böylece, telif hakkı sahibinin mali veya manevi haklarını korumasına yardımcı olur.
NFT, dijital ortamdaki bir eserin orijinal olup olmadığını anlama, eserlerin güvenli şekilde saklamasını sağlama, izinsiz kopyalanmasını ve kullanımlarını engelleme imkânı verir.
Blockchain teknolojisi, NFT eser sahiplerine kalıcı mülkiyet kanıtı sağlar.
Dışarıdan gelen müdahalelere kapalıdır. Böylece eserin taklidinin yapılması, çalınması gibi riskler ortadan kalkmaktadır.
Akıllı sözleşmelerle eserin yaratıcısına eserin her el değiştirmesinden pay alma imkânı sunar.
FSEK Kapsamında Eser Sahibinin Telif Hakları Bağlamında Başvurabileceği Kanuni Yollar Nelerdir?
Eser üzerinde eser sahibinin sahip olduğu hakları 3’e ayırabiliriz.
1- Manevi Haklar: FSEK’e göre manevi haklar, hiçbir şekilde devredilemez. Bu sebeple, NFT eserlerde de hiçbir şekilde manevi haklar devredilemeyecek ve umuma arz edilmesi hakkını, adın belirtilmesi hakkını, eserde değişikliği menetmek ve eseri sadece satın alan veya taşıyanlara karşı hakları sadece ilk eser sahibi kullanabilecektir.
2- Mali haklar: NFT’ler üzerindeki mali hakların (telif haklarının) devri ise kanunumuzda belirli şartlara bağlanmış olup; m. 52’de düzenlenmiştir: FSEK m. 52 şu şekildedir: “Mali haklara dair sözleşme ve tasarrufların yazılı olması ve konuları olan hakların ayrı ayrı gösterilmesi şarttır.” Yani hukukumuza göre, NFT’ler üzerindeki mali hakların devri için, sanatçı ile alıcı arasında yazılı bir sözleşme olması gerekmektedir.
3- Yargılamaya İlişkin Haklar: Tecavüzün meni davası, tecavüzün önlenmesi davası, maddi ve manevi tazminat davası açabilme haklarıdır.
