Tahkim, taraflar arasındaki uyuşmazlıkların kanunun cevaz verdiği konular kapsamında kalmak kaydıyla devlet mahkemeleri yerine hakemler aracılığı ile çözümlenmesidir.
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) 407-444. maddeleri arasında düzenlenen özel bir yargılama usulüdür. Tahkim yargılamasına başvurulması zorunlu haller olmakla birlikte kural olarak ihtiyari bir uyuşmazlık çözüm yoludur.
Uygulamada tahkim; kurumsal tahkim ve ad-hoc tahkim olmak üzere iki farklı kategoriye ayrılmaktadır. Ad-hoc tahkimde sadece belirli bir uyuşmazlık için taraflar tarafından yetkilendirilen hakemler uyuşmazlığı sonuçlandırmaktayken, kurumsal tahkimde ise tahkim prosedürünün tüm yönlerini detaylı biçimde düzenleyen ve yargılamayı yürütecek organizasyona sahip tahkim mahkemeleri uyuşmazlığı çözmektedir (Istac, ICC, TOBB).
Tarafların tahkime gitme iradesi, uyuşmazlık ortaya çıkmadan veya çıktıktan sonra aralarında yaptıkları tahkim anlaşmasına bağlıdır. Tahkim anlaşması ayrı bir sözleşme olarak düzenlenebileceği gibi tarafların aralarındaki mevcut sözleşmeye tahkim şartı olarak da eklenebilir. Asıl sözleşmenin parçası haline getirilen ve tahkim şartı içeren bir belgeye yollama yapıldığı takdirde de tahkim sözleşmesi yapılmış kabul edilir.
Tahkim sözleşmeleri usul hukuku kaynaklı sözleşmelerdir. Tarafların akdettikleri tahkim sözleşmesinde; sözleşmeden kaynaklansın veya kaynaklanmasın aralarındaki mevcut hukuki ilişkiden doğmuş veya doğabilecek uyuşmazlıkların tamamı veya bir kısmının çözümünün hakem veya hakemler kuruluna bırakılması konusunda anlaşmaya varılır. Sözleşmenin yazılı şekilde yapılması geçerlilik şartıdır. Uyuşmazlık sözleşmede açıkça belirtilmelidir. Taraflar yargılamada uygulanacak usulü belirleyebilirler. Tahkim sözleşmesine rağmen taraflardan birinin mahkemede dava açması halinde ilk itirazda bulunulabilir. Bu durumda mahkeme itirazı kabul eder ve görevsizlik kararı verir ise dava usulden reddedilir.
Türkiye’de yargılaması yapılan milletlerarası nitelikteki tahkimde New York Sözleşmesi, Milletlerarası Tahkim Kanunu ile Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun esas alınmaktadır. Bu tür yargılamalarda da taraflar yargılama usulünü ve uygulanacak maddi hukuku belirleyebilme serbestisine sahiptir.
Tarafların aralarında yaptıkları tahkim sözleşmesi haricinde hakemlerle de sözleşme yapmaları gerekmektedir. Hakem Sözleşmesi olarak adlandırılan her iki tarafa borç yükleyen bu sözleşmeler hem borçlar hukuku hem de usul hukukuna ilişkindir. Uyuşmazlığın niteliği, dava konusu alacak miktarı, hakem ücretleri sözleşmede açıkça belirtilir. Taraflar tek sayı olmak kaydıyla hakem sayısını belirlemekte serbesttir. Hakem sayısının taraflarca belirlenmediği durumlarda üç hakem seçilir. Hakem mahkemesi, tahkim sözleşmesinin geçerliliğine veya tahkim sözleşmesine ilişkin diğer itirazları inceleyip bizzat karara bağlar. Yargılama sırasında keşif ve bilirkişi kurumlarından yararlanılması da mümkündür.
Taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça tek hakemli yargılamalarda hakemin seçildiği birden çok hakemin görev aldığı yargılamalarda ise hakemlerin ilk toplantı tutanağını düzenlediği tarihten itibaren bir yıl içerisinde karar verilir.
Tahkimin taraflara sağladığı avantajlardan en önemlisi, uyuşmazlıkların devlet mahkemelerine nazaran çok daha hızlı çözüme kavuşmasıdır. Aynı zamanda Tahkim yargılaması devlet mahkemeleri gibi aleni yapılmadığı için tarafların ticari sır niteliğindeki bilgileri korunmaktadır. Hakemler, tarafların seçtiği alanında uzman kişilerden oluştuğu için tarafsız ve güvenilir kararlar verilmektedir.
Tahkimin öneminin artması ile birlikte ülkemizde de çalışmalar yapılmış ve neticesinde birçok tahkim merkezi kurulmuştur. 2015 yılında kurulan İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC) gerek ulusal gerek uluslararası uyuşmazlıklarda Türkiye’de en aktif şekilde yargılama hizmeti sunan bir kurumdur. İstanbul Tahkim Merkezi tarafından verilen hakem kararları, mahkeme kararları gibi icra daireleri vasıtasıyla icra edilirler. Uyuşmazlıklarını ISTAC aracılığı ile çözmek isteyen tarafların uyuşmazlığın çözümünde ISTAC kurallarının uygulanacağı hususunda anlaşmaları gerekmektedir.
Kurumsal Tahkim Nedir?
İstanbul Tahkim Merkezi‘nde uygulanan temel yargılama usulü kurumsal tahkimdir. Kurumsal tahkimde taraflar tahkim sürecinin düzenlenmesini bir hakem kuruluşuna tevdi etmekte ve tahkim süreci için kurallar hakem kuruluşu tarafından belirlenmektedir. Uyuşmazlık; finans, satım, inşaat, gibi taraflar arasındaki uyuşmazlığa sebep olan alanda uzmanlaşmış, hakem veya hakemlerce çözümlenmektedir. Taraflar hakemleri serbestçe seçebilmektedir. Yargılamalar aleni değildir. Bu sayede uyuşmazlıkla ilgisi olmayan kişilerin uyuşmazlığın sonucu hakkında bilgi almasının önüne geçilebilmektedir. Aynı zamanda uyuşmazlıklar devlet mahkemelerine nazaran çok daha az masrafla çözümlenebilmektedir.
Tahkimin diğer bir avantajı ise duruşmaların gereksiz yere uzamasının önüne geçip hızlı ve etkin bir şekilde çözüme kavuşma imkânının bulunmasıdır. Tahkim yargılamasının başında hazırlanan usuli zaman çizelgesi taraflara bu imkânı sağlamaktadır. Usuli zaman çizelgesi sayesinde yargılama boyunca hangi usuli işlemlerin hangi tarihlerde yapılacağı baştan belirlenmekte böylece taraflar yargılamanın her aşamasını öngörebilmektedir. Tahkim merkezlerinin kurumlarına özgü hazırladıkları usuli zaman çizelgeleri ad hoc tahkim yargılamasında ilgili tahkim yargılaması için hazırlanabilmektedir.
Seri Tahkim Usulü Nedir?
ISTAC taraflara seri tahkim usulü yargılama hizmeti de sunmaktadır. Hızlı ve basitleştirilmiş bu tahkim usulü sayesinde taraflar 300.000 TL’yi geçmeyen uyuşmazlıklarda 3 ay içerisinde tek hakem tarafından verilen nihai ve bağlayıcı karar elde edebilmektedir. Seri tahkim usulü ile verilen kararlar temyize gidilmeden derhal icra daireleri aracılığı ile icra edilir. Seri tahkim usulü sayesinde devlet mahkemelerine kıyasla çok daha az masrafla hızlı sonuçlar alınabilmektedir.
Acil Durum Hakemi Nedir?
ISTAC tarafından sunulan diğer bir yargılama hizmeti ise Acil Durum Hakemidir. Hakem veya hakemlerin göreve başlamasının beklenemeyeceği kadar acil durumların söz konusu olduğu uyuşmazlıklarda taraflara geçici koruma tedbiri sağlayan bir mekanizmadır. Acil Durum Hakemi atanabilmesi için dosyanın Hakeme veya Hakemler Kuruluna havalesinden önce geçici hukuki korumaya ihtiyacı olan taraf Acil Durum Hakemi istemiyle başvuruda bulunur. Başvuru İstanbul Tahkim Merkezi Sekretaryası tarafından alındıktan itibaren 2 işgünü içerisinde Acil Durum Hakemi atanır. Hakem 7 gün içerisinde karar verir. Karar taraflar için bağlayıcı olmakla birlikte hakem kararını gecikmesizin yerine getirirler.
Tahkim yargılaması neticesinde verilen Hakem kararları kesin olup HMK md. 439 uyarınca bu kararlara karşı başvurulabilecek tek kanun yolu kararın taraflara bildirildiği tarihten itibaren 1 ay içerisinde tahkim yeri Bölge Adliye Mahkemesinde “İptal Davası” açmaktır. İptal davasında esasa girme yasağı olduğundan dolayı iptal sebepleri ile sınırlı olarak inceleme yapılır. Kural olarak iptal davası açmak kararın icrasını durdurmaz. Teminat gösterilmesi şartı ile kararın icrasının durdurulabilir.
İptal Davası neticesinde verilen kararlara karşı ise temyiz yoluna başvurulabilir. Temyiz incelemesi iptal sebepleri ile sınırlı olarak yapılır ve kararın icrasını durdurmaz. Yargılamanın iadesine ilişkin hükümler niteliğine uygun düştüğü ölçüde tahkime de uygulanabilir. Kesinleşen hakem kararları icra edilebilir özellik kazanır ve İcra İflas Kanunu’na göre ilamlı icra yolu ile de icra edilmesi mümkündür.
Sonuç
Sonuç olarak, günümüzde dünyada tahkim yargılaması hizmeti sunan yüzlerce kurumsal tahkim merkezi bulunmaktadır. Mahkemelere başvurmaksızın uyuşmazlıkların hızlı ve esnek bir şekilde rahatça çözülebilmesi sayesinde taraflara oldukça cazip bir yargılama hizmeti sunan tahkim usulü son dönemlerde özellikle harcanılan zamanın büyük önem taşıdığı ticari uyuşmazlıklarda sıkça tercih edilmektedir.
Alternatif bir uyuşmazlık çözüm yöntemi olmasına rağmen gerek ulusal gerek uluslararası uyuşmazlıklarda yaygın bir şekilde kullanılan tahkim yargılamasının önemi hızla artmaktadır. Tercih edilme oranını baz alan istatistiklere bakıldığı takdirde önümüzdeki yıllarda da revaçta kalmaya devam edeceği yadsınamaz bir gerçektir.
