Temel hak ve özgürlükler arasında sayılan çalışma hakkı, bireylerin kendi istekleri doğrultusunda belirledikleri ve sonucunda insan onuruna layık bir refah düzeyi sağlayan bir işte çalışmayı ifade eder.[1] Ülkemizde Türk uyruklu vatandaşların yanı sıra, birçok yabancı da çalışarak hayatını ve geçimini sürdürmektedir. Dolayısıyla, 1982 Anayasasının 16. maddesinde belirtildiği üzere; uluslararası hukuka uygun olarak ve ancak kanunla sınırlanan haller saklı kalmak üzere yabancılar da Türkiye’de çalışma hakkına sahiptir.
Ancak, söz konusu saklı hallerle ilgili olarak 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’nun 6. maddesinin 2. fıkrasında “Bu Kanun kapsamında yer alan yabancıların çalışma izni olmaksızın Türkiye’de çalışmaları veya çalıştırılmaları yasaktır.” hükmü ile kısıtlama getirilmiştir.
Nitekim çalışma izni; Uluslararası İşgücü Kanunun Uygulama Yönetmeliği‘nin 12’nci maddesinde, Türkiye’de çalışmak isteyen yabancılar tarafından yerine getirilmesi gereken bir zorunluluk olarak tanımlanmıştır.
Çalışma izni zorunluluğu 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu kapsamında kalan kişiler için söz konusu olduğuna göre, yapılması gereken ilk iş bu kapsamın belirlenmesidir. Uluslararası İşgücü Kanunu ve ayrıca Kanunun Uygulama Yönetmeliğin kapsam başlıklı 2’nci maddelerinde sınırlar çizilmiştir. Hükme göre, bu Kanun;
Türkiye’de çalışmak için başvuruda bulunan veya çalışan yabancıları,
Bir işveren yanında mesleki eğitim görmek üzere başvuruda bulunan veya görmekte olan yabancıları,
Staj yapmak üzere başvuruda bulunan veya staj yapan yabancıları,
Türkiye’de geçici nitelikte hizmet sunumu amacıyla bulunan sınır ötesi hizmet sunucusu yabancıları,
Yabancı çalıştıran veya çalıştırmak üzere başvuruda bulunan gerçek ve tüzel kişileri kapsar.
Yabancılar İçin Çalışma İznine Gerek Olmayan Durumlar Nelerdir?
Türkiye’de çalışmak isteyen bir yabancı için çalışma izninin alınması kural olarak zorunludur. Ancak, bazı hallerde yabancı kimse, çalışma izni olmadan da Türkiye’de çalışabilir. Bu durumu 6735 sayılı Kanun kapsamına girmeyen yabancılar ve Kanunun kapsamında girmesine rağmen muaf tutulan yabancılar olmak üzere ikiye ayırarak incelemek mümkündür.
Öncelikle, çalışma izni zorunluluğu 6735 sayılı Kanunda da belirtildiği üzere kanun kapsamındaki yabancılar bakımından geçerlidir. Dolayısıyla, birinci istisnayı 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunun kapsamı dışında kalan kişiler oluşturmaktadır.
Şöyle ki, Uluslararası İşgücü Kanunun amacı genel bir işgücü politikası çizmektir. Tabi ki Türkiye, uluslararası anlaşmalarla bu konuda özel düzenlemelere giderek ilgili kanunu kapsam dışı bırakabilir. Böylece, 6537 sayılı Uluslararası İşgücü Kanununda öngörülen şartlar değil tarafların üzerinde uzlaştığı ölçütler söz konusu olacaktır.
Uygulama Yönetmeliğin 12’nci maddesinin 2’nci fıkrasında “…kanunda açıkça öngörülen hallerde ve Türkiye’nin taraf olduğu ikili veya çok taraflı sözleşmelere göre çalışma izni alınmasına gerek olmayan hallerde yabancılar çalışma izni almadan da Türkiye’de çalışabilir.” hükmüne yer verilerek izah edilmiştir.[2]
Ayrıca, Uluslararası İşgücü Kanunun 6’ncı maddesinin 4’üncü fıkrasında belirtilen Mavi Kart sahiplerinin hakları saklı tutularak kanunun kapsamı dışında bırakılmıştır. Uygulanan Yönetmeliğinin 14’üncü maddesi de Mavi Kart sahiplerinin Türkiye’de çalışabilmesi için çalışma izni almalarına gerek olmadığını söylemektedir.
İkinci olarak, kanunun kapsamında olmasına rağmen ülkeye önemli katkılarda bulunabilecek veya niteliği gereği korunması gereken kişiler bakımından bir muafiyet söz konusudur. Gerçekten de Uygulama Yönetmeliğinin 48 vd. maddelerinde kimlerin çalışma izninden muaf tutulacağı, çalışma izni muafiyet belgesinin hangi usul ve esaslar çerçevesinde alınabileceği, muafiyetin ne kadar süreceği açık bir şekilde ortaya konmuştur.
Yabancılar İçin Çalışma İzni Türleri Nelerdir?
Çalışma izinlerini çeşitli kategorilere göre sınıflandırmak mümkündür. Şöyle ki, sürelerine göre çalışma izinleri, süreli ve süresiz çalışma izni olarak; bir işverene bağlı olup olmamasına göre bağımlı ve bağımsız çalışma izni olarak; son olarak da başvuru sayısına göre ilk başvuru ve uzatma başvurusu olarak ayrılabilmektedir.[3]
Çalışma izninin türü, çalışma izninin şartlarını, sınırlarını ve yanında getirdiği hakları doğrudan belirlemektedir. Bu nedenle, konu bütünlüğü bakımından birlikte ele alınmaları yerinde olacaktır.
6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu madde 10 uyarınca temel olarak dört tane çalışma izin türü benimsenmiştir; süreli çalışma izni, süresiz çalışma izni, bağımsız çalışma izni ve Turkuaz Kart.
Yabancılar İçin Süreli Çalışma İzni
Uluslararası İşgücü Kanunu, “süreli çalışma izni” ibaresini doğrudan barındırmasa da bu ismi çalışma izninin belirli sürelere bağlanmasından gelmektedir. Kanunun lafzından anlaşılacağı üzere süreli çalışma izni, bir işverene ve bir işe bağlı olmak üzere işin veya işyerinin mahiyetine göre belirli bir süre için verilen çalışma iznidir. Bu süre sınırı kanunda “…yabancıya, iş veya hizmet sözleşmesinin süresini aşmamak koşuluyla, gerçek veya tüzel kişiye ya da kamu kurum veya kuruluşuna ait belirli bir iş yerinde veya bunların aynı iş kolundaki iş yerlerinde belirli bir işte çalışmak şartıyla ilk başvuruda en çok bir yıl geçerli çalışma izni verilir.” şeklinde belirtilmiştir.
Yabancı çalışmaya devam etmek istiyorsa uzatma başvurusunda bulunması gerekir. Aynı işverene bağlı olarak ilk uzatma başvurusu ile 2 yıl, sonraki uzatma başvurusunda ise en çok 3 yıl daha çalışma izin süresini uzatabilecektir.
Hükümden çıkan anlam, süreli çalışma izni alan yabancının işini ve işverenini değiştiremeyeceği sonucuna götürür. Nitekim, bu durum “…farklı bir işveren yanında çalışmak üzere yapılan başvurular”ın ilk başvuru sayılacağı ortaya konmuştur.
Çalışma izninin verilmesinden itibaren yurt dışı başvurularında 6 ay, yurt içi başvurularında ise 1 ay içerisinde çalışılmaya başlanması gerekir. Aksi takdirde çalışma izni iptal olunur.
Yabancılar İçin Süresiz Çalışma İzni
Süresiz çalışma izni, yabancıya bağımsız veya bir ya da birden fazla işverene bağlı olarak çalışma hakkı verir. Yabancının süresiz çalışma izni alabilmesi için Türkiye’de uzun dönem ikamet izni veya en az sekiz yıl kanuni çalışma izni olması gerekir. Ancak, belirtmek gerekir ki yabancının şartları sağlaması süresiz çalışma iznini kesin olarak alabileceği anlamına gelmemektedir.
Süresiz çalışma izni görüldüğü üzere süreli çalışma izninden daha esnek ve uzun bir çalışma olanağı sağlamaktadır. Süreli çalışma izninde yabancı bir işverene ve işe bağlı olarak çalışabilirken, süresiz çalışma izni yabancıya bağımsız veya birden çok işveren altında çalışma imkânı da sunmaktadır.
Kaçırılmaması gereken nokta; süresiz çalışma izni de 5 yıl aralıkla yenilenmesi gerekmektedir. Yenileme başvurusu, sürenin bitmesine 180 gün kalmasından itibaren her hâlükârda sürenin bitimine kadar yapılmalıdır.
Süresiz çalışma iznine sahip olan yabancılar, süresiz ikamet izninin sağlamış olduğu tüm haklardan yararlanabilirler. Süresiz çalışma izni olan yabancılar, özel kanunlardaki düzenlemeler hariç olarak sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı kalmak ve bu hakların kullanımı bakımından ilgili hükümlere tabi olmak kaydıyla, Türk vatandaşlarına tanınan haklardan yararlanır.
Süresiz çalışma iznine sahip olan yabancıların seçme, seçilme ve kamu görevlerine girme hakkı ve askerlik hizmeti yapma yükümlülüğü bulunmamaktadır.
Yabancılar İçin Bağımsız Çalışma İzni
Türkiye’de profesyonel bir meslek mensubu olarak faaliyet göstermek isteyen yabancılar bağımsız çalışma izni almaları gerekmektedir.[4]
Süresiz çalışma izni de yabancıya bağımsız olarak çalışma imkânı verse de, bağımsız çalışma izni süresiz çalışma izni şartlarını taşımayan kişiler bakımından önemlidir. Fakat, bağımsız çalışma izni, süreli olarak verilir.
Bağımsız çalışma başvurusu değerlendirilirken bakanlık, yabancının; eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi, yabancı şirket ortağı ise sermaye payı ile Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu önerilerini dikkate alır.
Turkuaz Kart
Uluslararası İşgücü Kanunu 12’nci maddede düzenlenen Turkuaz Kart,
Akademik alanda uluslararası kabul görmüş çalışmaları bulunanlara,
Bilim, sanayi ve teknolojide ülkemiz bakımından stratejik kabul edilen bir alanda öne çıkmış olanlara,
İhracat, istihdam veya yatırım kapasitesi olarak ulusal ekonomiye önemli katkı sağlayan ya da sağlaması öngörülenler nitelikli yabancı kişilere verilmektedir.
Turkuaz Kart, süresiz çalışma izninin bir türevidir. Şöyle ki, Turkuaz Kartın verilmesini takip eden ilk 3 yıl geçiş sürecini oluşturmaktadır. Bu geçiş süreci içerisinde Bakanlık bilgi veya belge talep edebilir.
Geçiş süreci boyunca iptal edilmeyen Turkuaz Kart, kart sahibinin geçiş sürecinin dolmasına 180 gün kalmasından itibaren yapacağı başvuru ile birlikte süresiz Turkuaz Karta dönüşür. Dikkat edilmesi gereken nokta; bu başvurunun her halükarda geçiş sürecinin dolmasından önce yapılması gerekir. Aksi takdirde, süresiz Turkuaz Kart başvuru reddedilir.
Turkuaz Kart sahibinin yanı sıra, söz konusu yabancının eş ve bakmakla yükümlüğü olduğu çocuklarına da Turkuaz Kart sahibi yakını olduklarını gösteren ve ikamet izni yerine geçen bir belge verilir.
Turkuaz Kart, süresiz çalışma izninin türevi olduğundan süresiz çalışma izninin sağladığı haklardan Turkuaz kart sahibi yararlanır.
Yabancılar İçin Çalışma İzni Alma Süreci Nasıl İşler?
Türkiye’de çalışmak isteyen ve çalışma izni istisnalarından birine girmeyen yabancı açısından sürecin nasıl gelişeceğini inceleyeceğiz.
Ön İzin Nedir?
Ön izin Uluslararası İşgücü Kanunu 8’inci maddede düzenlenmiş olup; sağlık ve eğitim gibi belirli alanlarda çalışmak isteyen yabancıların ön izin almasını zorunlu kılmaktadır. Buna göre, ön izin gerekli hizmetler ve ilgili Bakanlıklar şu şekildedir;
Sağlık hizmetleri için Sağlık Bakanlığı,
Eğitim Hizmetleri için Eğitim Bakanlığı,
Öğretim Elemanları için Yüksek Öğretim Kurulu,
Ar-Ge personeli olarak çalışacak yabancılar için Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı‘dır.
Yabancı Çalışma İzni Almak İçin İlk Önce Nereye Başvurmalıdır?
Türkiye’de çalışmak isteyen bir yabancı, genel başvuru şekli olan yurt dışından başvuruda bulunabileceği gibi hâlihazırda Türkiye’de bulunuyorsa yurt içinden de başvurabilir.
Ayrıca, 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu ile birlikte gelen yenilikle beraber aracı kurumlar aracılığı ile de başvuru imkânı bulunmaktadır. Belirtmek gerekir ki; yurt içi başvurusu istisnai nitelikte olduğundan şartların gerçekleşmesi durumunda yapılır. Çünkü çalışma izni, çalışma vizesinin bir gerekliliği olduğundan kişinin amacına uygun vize ile ülkeye giriş yapması esastır.[5]
Yurt Dışından Türkiye’de Çalışma İzni Almak
Uluslararası İşgücü Kanunu’nun 7. maddesine göre yurt dışından çalışma izni almak isteyen bir yabancı, halihazırda ikamet ettiği ülkede bulunan Türkiye Cumhuriyeti Konsolosluğu‘na veya Büyükelçiliğine çalışma vizesi başvurusunda bulunmalı ve aldığı 16 haneli referans numarasını Türkiye’deki işverenine vermelidir.
Yabancı uyruklu kişi, yurt dışından çalışma vizesi için yaptığı başvurunun ardından Türkiye’deki işveren online (çevrim içi) sistem üzerinden 10 iş günü içerisinde, çalışma izni başvurusu yapmalıdır. Türkiye’de bulunan işverenin yaptığı online başvuru sonucunda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, işçi ve işveren tarafından teslim edilen bilgi ve belgeleri inceler. Bu incelemeler sonucunda eksik bulunan belge var ise, işverenden eksik belgeler istenir.
Tüm belgelerin toplanması ile birlikte bakanlık incelemeleri, gerekli görürse farklı mercilerin de görüşünü alarak inceler ve başvuru için onay veya ret kararı verir.
Başvurusu onaylanan ve bunun sonucunda işe başlayan yabancı işçi için işveren, 30 gün içerisinde SGK üzerinden işçinin sigorta işlemlerini tamamlamalıdır.
Yurt İçinden Türkiye’de Çalışma İzni Almak
Yurt içinde bulunan yabancı uyruklu kişinin çalışma izni alabilmesi için en az 6 ay süreli ikamet iznine sahip olması gerekmektedir.[6]
Yurt içi başvuruları bakımından yabancı, zaten Türkiye’de bulunduğundan sadece online başvuru ve belgelerin teslimi şeklinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na başvuru yeterli olmaktadır.
Bu aşamadan sonraki aşamalar yurt içinden / yurt dışından yapılan tüm prosedürler için aynıdır. Bakanlık gerekli incelemeleri yapar ve sonuca bağlar. Yurt içinden çalışma izni almak için istenen belgeler de yurt dışından çalışma izni almak için istenen belgelerle aynıdır.
Yabancının Çalışma İzni İçin Online Başvuru Nasıl Yapılır?
Yurt dışı başvurularında ikinci, yurt içi başvurularında ise birinci basamak olarak online başvuru yer alır. 2010 yılında yabancıların çalışma izni alınmasına ilişkin sistem kurulmuştur. Kanunun belirttiği üzere, yabancı çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti başvuruları bu sistem üzerinden yapılacaktır.
Çalışma izinlerinde resmi bir başvuru olarak e-Devlet sistemi üzerinden bir başvuru yapılır. Bağımsız çalışma izni dışında online başvuru işveren tarafından veya işveren tarafından yetkili kılınmış bir vekil aracılığı ile yapılabilir. Sisteme erişim e-Devlet kapısı (www.turkiye.gov.tr) üzerinden sağlanabileceği gibi direkt olarak bakanlığın internet sitesine de (www.csgb.gov.tr/uigm) başvurulabilir.
Elektronik sisteme geçilmesi ile birlikte zorunlu olarak KEP uygulaması başlamıştır. Dolayısı ile, bağımsız çalışma izni başvurusunda bulunan yabancı, diğer hallerde işveren KEP adresine sahip olması gerekir. Şunu da belirtmekte fayda vardır ki; e-Devlete sadece Türk vatandaşları tarafından erişim sağlanabildiği için yabancı eğer bağımsız çalışan olarak başvuruda bulunacak ise bir Türk Vatandaşına vekâlet vermek suretiyle başvurusunu yapması gerekecektir.[7]
Online başvurunun adımlarını sıralayacak olursak;
1. Aşama: E-Devlete giriş şartlarının yerine getirilmesi,
2. Aşama: E-Devlet kapısı veya direkt bakanlığın internet sitesinden sisteme erişim sağlanması,
3. Aşama: İşveren kaydının oluşturulması,
4. Aşama: Yabancıya ait bilgilerin doldurulması,
5. Aşama: Fotoğraf ve belgelerin yüklenmesi,
6. Aşama: E-imza kullanılarak başvurunun tamamlanması.
Yabancının Çalışma İzni Başvurusunda Hangi Belgeler Gerekmektedir?
Çalışma izni için ilk başvuruda bulunurken birtakım belgelerin hazırlanması gerekmektedir. Yabancı bakımından hazırlanması gereken belgeler şu şekildedir;
İşveren ve yabancı tarafından imzalanmış iş sözleşmesi,
Pasaport sureti,
Türkçe tercümesi yeminli mütercim veya resmi makamlarca onaylı Diploma veya Geçici Mezuniyet Belgesi sureti (ev hizmetlerinde zorunlu değildir),
Son ay 6 içerisinde çekilmiş biyometrik fotoğraf,
İkamet izni (yurt içinden yapılacak başvurularda istenir).
İşveren tarafından hazırlanması gereken belgeler ise;
Kuruluşun en son sermaye ve ortaklık yapısını gösteren Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi.
Son yıla ait, vergi dairesi veya yeminli mali müşavir onaylı bilanço ve kar/zarar tablosu.
Ön izin belgesi:
– Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı bir özel eğitim kurumu ise Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yabancının mesleki yeterliliğini gösteren izin belgesi.
– Sağlık Bakanlığı’na bağlı bir özel eğitim kurumu ise Sağlık Bakanlığı tarafından yabancının mesleki yeterliliğini gösteren izin belgesi.
– YÖK’e bağlı özel bir eğitim kurumu ise ilgili kurumda çalışacak öğretim görevlisi için Yükseköğretim Kurumu’ndan alınmış izin belgesi.
– Ar-Ge personeli olarak çalışacak yabancılar için Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığından alınmış izin belgesi gerekmektedir.
İzin, Ruhsatname veya Kuruluş Belgesi:
– Yabancı istihdam edecek özel öğretim kurumları için, Milli Eğitim Bakanlığından alınmış “Kurum Açma ve Öğretime Başlama İzni” ve “Ruhsatname”.
– Yabancı istihdam edecek özel sağlık kurumları için, İl Sağlık Müdürlüğü’nden alınmış Faaliyet İzin Belgesi.
– Turizm işletme belgesi bulunan işyerlerinde istihdam edilecek yabancılar için Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan alınmış İşletme ve Yatırım Belgesi, belgeli işletme değil ise Ticaret odasından alınmış Faaliyet Belgesi.
– İrtibat bürolarında istihdam edilecek yabancılar için Ekonomi Bakanlığı‘ndan alınmış faaliyet izni şeklindedir.[8]
Uygulama Yönetmeliğinin 15’inci maddesinde de açıkça belirtildiği üzere, bakanlık tarafından istenen bu belgeler online ortamda iletilecek olup; ayrıca elden ya da posta yoluyla ayrıca gönderilmesine gerek yoktur.[9]
Türkiye’de Çalışma İzni Ücreti Ne Kadardır?
Yabancılara çalışma izni almak için yönetmelik ile belirlenen belli prosedürler yerine getirilir. Bu prosedürlerin yerine getirilmesi esnasında bazı harç ve masraflar çıkabilmektedir. Bu harçlar 2023 yılına göre şöyledir:[10]
6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanununun 27. maddesinin ikinci fıkrası ile 210 sayılı Değerli Kâğıtlar Kanununda yapılan değişiklik ile Bakanlık tarafından düzenlenmekte olan çalışma izin belgeleri değerli kâğıt olarak sayılmış olup; değerli kağıt bedeli ise 2023 yılı için 356 TL olarak belirlenmiştir.
Türkiye’de Çalışma İzni Uzatma Başvurusu Nasıl Yapılır?
Yabancılara çalışma izni ilk etapta en fazla 1 yıllığına verilmektedir. Bu 1 yıllık süreç, 2 yıl daha uzatılabilir. 3 yılı tamamlayan işçi için uzatma 3 yıl daha yapılabilir.
Yabancı işçi çalıştırma başvurusu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na yapılmaktadır. İlk alınan çalışma izninin bitimine 60 gün kala eğer hâlâ aynı yabancı personel ile çalışmak isteniyorsa çalışma izni uzatma başvurusunda bulunulmalıdır. Bu süre dolduktan sonra yapılan uzatma başvuruları reddedilir.
Çalışma izni uzatma başvuruları da ilk başvuruda olduğu gibi e-Devlet üzerinden yapılır. Aynı şekilde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı otomasyon sistemi üzerinden de çalışma izni uzatma başvuruları yapılabilir.
Belirtmemiz gerekir ki, farklı bir işveren ile çalışmaya başlayan yabancı uyruklu çalışanların çalışma izni başvurusu uzatma başvurusu yerine ilk başvuru olarak değerlendirilecektir.
Türkiye’de Çalışan Yabancıların Sigortalılık Durumu
Sosyal Güvenlik Hukuku, bireylerin ve toplumun birtakım sosyal risklerin gerçekleşmesi durumunda korunmasını amaçlar. Sosyal güvenlik hakkı, Anayasa’nın 60’ıncı maddesinde bir ayrım gözetmeksizin herkese tanınmıştır. Dolayısı ile, özel kanun hükümleri saklı kalmak şartı ile vatandaşlar kadar yabancılar da sosyal güvenlik hukukun kapsamı içindedir.
Çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti alarak Türkiye’de çalışan yabancılar ile yabancı çalıştıran işverenler 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’nun 22’inci maddesi gereği sosyal güvenlik mevzuatına uymakla yükümlüdürler.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu açısından değerlendirdiğimizde, zorunlu sigortalılık halleri ve isteğe bağlı sigortalılık mevcuttur.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu madde 4’te zorunlu sigortalılık halleri 3 başlık altında düzenlenmiştir. O halde, Türkiye’de çalışıp bu madde kapsamına giren yabancılar bakımından sigortalık bir zorunluluk teşkil edecektir.
Zorunlu Sigortalılık Halleri
Hizmet Akdi ile Bir İşverene Bağlı Olarak Çalışan Yabancı
5510 Sayılı Kanun’un 4/2 (c) bendine göre; mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere, yabancı uyruklu kişilerden hizmet akdi ile çalışanlar kişiler de 4/1 (a) bendi kapsamında sayılmaktadır.
Bağımsız Olarak Çalışan Yabancı
Türkiye’de kendi ad ve hesabına bağımsız olarak çalışan yabancılar 5510 sayılı Kanun’un 4/1 (b) kapsamında zorunlu sigortalı sayılır. Her ne kadar madde metninde bağımsız çalışan yabancılar zikredilmese de, 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu göz önüne alındığında bağımsız yabancı çalışanlar da bu kapsamda değerlendirilmelidir.
Madde 4/1 (c) Kapsamında Çalışan Yabancı
Yabancılar, kamu idarelerinde görev alabilmektedir. Bu gibi durumlarda yabancılar da 4/1 (c) kapsamında sigortalı sayılacaktır.
Yabancı Çalışanlar İçin İsteğe Bağlı Sigortalılık Durumu
İsteğe bağlı sigorta; kişilerin isteğe bağlı olarak prim ödemek suretiyle uzun vadeli sigorta kollarına ve genel sağlık sigortasına tâbi olmalarını sağlayan sigortadır. Bu durumda, zorunlu sigortalı hallerinden birine girmeyen yabancı çalışan, şartları sağladıkları takdirde isteğe bağlı sigortalı olabilirler. İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için;
Bu Kanuna tâbi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak veya sigortalı olarak çalışmakla birlikte ay içerisinde 30 günden az çalışmak ya da tam gün çalışmamak,
Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmak,
18 yaşını doldurmuş bulunmak,
İsteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle Kuruma başvuruda bulunmak, şartları aranır.
Ancak Kanun, yabancı kişilerin genel sağlık sigortalısı sayılabilmesi için Türkiye’de yerleşik olma halinin 1 yılı doldurması gerekir.
Yabancılar İçin Sigorta Bildirim Süreleri
Uluslararası İşgücü Kanunu Yönetmeliği’nin 25’inci maddesinde, yurt içi ve yurt dışı başvurularında bulunan yabancıların çalışmaya başlama süreleri bildirilmiştir.
Yurt içinden yapılan başvurularda yabancının, çalışma izni başlangıç anından itibaren 1 ay içerisinde ilgili mevzuat hükümlerini yerine getirerek çalışmaya başlamasını öngörmektedir.
Yurt dışından yapılan başvurular bakımından, yabancının yurda giriş anından itibaren ya da her hâlükârda 6 ay içerisinde ilgili yükümlülüklerin yerine getirilerek çalışmaya başlanılmasını öngörmektedir. O halde, bu süreler göz önünde tutularak işveren veya bağımsız çalışan tarafından Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirimde bulunulması gerekir.
Bu arada yönetmelik, çalışma izin belgesinin işverene tebliğ tarihi ile çalışma izni başlangıç tarihinin farklı olması halinde çalışma izin belgesinin işverene tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na yapılan bildirimlerin süresinde yapılmış sayılacağını belirtmektedir.
Ayrıca, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 11’inci maddesinde 5510 sayılı Kanunun 4/1 (a) bendi kapsamında sigortalı sayılan yabancı uyruklu kişilerin; çalışma izin belgesindeki izin başlangıç tarihinden itibaren 30 gün içinde ya da çalışma izin belgesinin işverene tebliğ tarihi ile çalışma izin tarihinin farklı olması halinde çalışma izin belgesinin işverene tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılan bildirimler süresinde yapılmış sayılacağı yer almaktadır.
Sigortalı Sayılmayan Yabancı Kişiler
5510 sayılı Kanunun 6’ıncı maddesinde sigortalı sayılmayan kişiler belirtilmiştir. Buna göre;
Yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye üç ayı geçmemek üzere bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler,
Türkiye’de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanlar,
Sigortalı olarak sayılmayacaktır.
Hükümden anlaşılacağı üzere, Türkiye’ye üç ayı geçmemek üzere gönderilen yabancıların, çalışma süresi üç ayı geçmesi takdirde sigortalı olarak sayılması gerekecektir.
Yabancılar İçin Sosyal Güvenlik Sözleşmeleri
Devletler, mütekabiliyet esasları çerçevesinde vatandaşlarının ve çalışanlarının sosyal güvenlik haklarını daha iyi koruyabilmek için uluslararası anlaşmalar yapmaktadır. Böylelikle, kişilerin sosyal haklarının bütünlüğü sağlanmaya çalışılır. Türkiye de bu doğrultuda birçok sosyal güvenlik sözleşmelerine imza atmış bulunmaktadır. O halde yabancı çalışanın;
Sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülke uyruğunda olması,
Geçerli bir çalışma izni bulunması,
Akit ülkedeki işvereni tarafından Türkiye’ye gönderilmesi ya da bağımsız çalışan ise bir iş için Türkiye’ye gelmesi.
Durumunda sözleşmede öngörülen süre boyunca Türkiye’de bulunan sosyal güvenlik yükümlülüklerinden muaf olurlar.
Ayan, Hasan Alparslan. İş Hukukunda Yabancıların Çalıştırılması. Seçkin Yayıncılık, 2019.
Erken, Baki. Türkiye’de Yabancıların Çalışması: Mevzuat, Uygulama ve İstatistikler. Seçkin Yayıncılık, 2018.
Öztürk, Ali İhsan. 6735 Sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu Uyarınca 100 Soruda Yabancı Uyrukluların Türkiye’de Çalışması. Seçkin Yayıncılık, 2018.
Şen, Murat. «İnsan Hakları Bağlamında Çalışma Hakkı.» Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 2014: 143-162.
Yıldızhan, İsmail. 6735 Sayılı Uluslararası İşgücü Kanununa Göre Yabancıların Çalışma İzni Alma şartları ve Usulü., Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
[9] YILDIZHAN, İsmail, “6735 Sayılı Uluslararası İşgücü Kanununa Göre Yabancıların Çalışma İzni Alma Şartları ve Usulü”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
