Vergi inceleme raporu, işletmelerin ve bireysel mükelleflerin vergi beyannamelerindeki bilgilerin doğruluğunu denetleyen bir sürecin sonucunda hazırlanan bir rapordur. Vergi daireleri tarafından düzenlenen bu raporlar, mükelleflerin vergi beyannamelerinde hatalı beyanat verip vermediklerini ve vergi yükümlülüklerini tam olarak yerine getirip getirmediğini kontrol eder.
Vergi inceleme raporu, işletmeler ve bireysel mükellefler için son derece önemlidir, çünkü hatalı beyanatlar veya vergi eksiklikleri ciddi yaptırımlara yol açabilir. Ayrıca, vergi inceleme raporları, işletmelerin finansal sağlığı ve performansı hakkında bilgi sağlayarak yatırımcılar için de değerli bir kaynak olabilir. Bu nedenle, vergi beyannamelerinin doğru ve eksiksiz doldurulması ve vergi dairelerinin taleplerine zamanında ve doğru yanıt verilmesi son derece önemlidir.
Kelime anlamı olarak rapor, “Herhangi bir işte, bir konuda yapılan inceleme, araştırma sonucunu, düşünceleri veya tespit edilenleri bildiren yazı, yazanak.” anlamına gelmektedir. Vergi inceleme raporu ise Vergi Hukuku’nda da mükelleflerin ödemeleri gereken vergiler hakkındaki yükümlülüklerini doğru ve zamanında yerine getirip getirmedikleri hakkında inceleme yapmaya yetkili kişiler tarafından düzenlenen, tek başına idari işlem niteliğinde olmaması dolayısıyla bir iptal davasının konusu yapılamayan raporlardır. Vergi İnceleme Raporları, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun (“VUK”) 135 vd. maddelerinde düzenlenmektedir.
213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun “Vergi İnceleme” ana başlığı altında “Maksat” başlığıyla düzenlenen 138. maddesi uyarınca; vergi incelemesindeki amacın, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamak olduğu belirtilmiştir. İşbu rapor düzenlenirken gerekli görülmesi halinde mükellef ile ilgili iktisadi kıymetlerin fiili envanterlerinin yapılması ya da beyannamelerde gösterilmesi gereken unsurların incelenmesi kapsam dahiline alınabilir.
Vergi İncelemeye Yetkili Kişiler Kimlerdir?
VUK madde 135 uyarınca vergi müfettişleri, vergi müfettiş yardımcıları, ilin en büyük mal memuru veya vergi dairesi müdürleri vergi incelemesi yapmaya yetkilidir. Gelir İdaresi Başkanlığı’nın merkez ve taşra teşkilatında müdür kadrolarında görev yapanlar her hal ve takdirde vergi incelemesi yetkisine haizdir.
Kimler Vergi İncelemesine Tabiidir?
VUK veya diğer kanunlara göre defter ve hesap tutmak, evrak ve vesikaları muhafaza ve ibraz etmek mecburiyetinde olan gerçek ve tüzel kişiler vergi incelemelerine tabidirler. Defter tutma mecburiyeti olan mükellefler ise VUK madde 172’de sayılmıştır. Buna göre, ticaret ve sanat erbapları, ticaret şirketleri, iktisadi kamu müesseseleri, dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler, serbest meslek erbapları ve çiftçilerin defter tutma mecburiyetleri olmakla birlikte incelemeye tabii olabilirler.
Vergi İncelemesi Ne Zaman Yapılabilir?
VUK madde 138 uyarınca neticesi alınmayan hesap dönemi de dahil olmak üzere hesap tarh zaman aşımının sonuna kadar vergi incelemesi yapılabilir. Daha önce inceleme yapılması veya matrahın re’sen takdir edilmiş olması yeniden inceleme yapılmasına ve gerekirse ikmalen tarh yapılmasına engel değildir.
Vergi zaman aşımı süreleri ise VUK madde 114’de düzenlenmiştir. Buna göre, vergi alacağının doğduğu takvim yılını takip eden yılın başından başlayarak beş yıl içinde tarh ve mükellefe tebliğ edilmeyen vergiler zamanaşımına uğrar. Bir örnekle açıklamak gerekir ise; 2017 yılının Nisan ayında doğan bir vergi alacağı için 5 yıllık süre, 2018 yılının başından itibaren başlayacak ve işbu alacak 2023 yılının başından itibaren zamanaşımına uğrayacaktır.
Bu açıklamalar ışığında vergi incelemesinin VUK madde 113’de belirtilen 5 yıllık tarh zamanaşımı süresi içerisinde yapılması gerektiği anlaşılmaktadır. Ayrıca, vergi incelemesi yapılmadan önce mükellefe haber verme yükümlülüğü bulunmamaktadır.
Vergi İncelemesine Alınacak Mükellefler Nasıl Belirlenmektedir?
Vergi incelemesine alınacak olan mükellefler, risk analiz merkezinin vermiş olduğu rapor doğrultusunda mükellefin riskli olarak tespit edilmesi, ihbar ve şikayet, teftiş ve soruşturma, diğer kurum ve kuruluşlardan intikal eden raporlar ve müfettişlerce yazılan görüş ve öneri raporlar kaynaklı nedenlerle incelemeye tabi tutulabilirler.
Vergi İncelemesi Ne Kadar Sürede Tamamlanmaktadır?
Kural olarak vergi incelemesinin, İncelemeye başlanıldığı tarihten itibaren, tam inceleme yapılması halinde en fazla bir yıl, sınırlı inceleme yapılması halinde en fazla altı ay, katma değer vergisi iade incelemelerinde ise en fazla üç ay içinde neticelendirilmesi gerekmektedir. Ancak, bu süreler içerisinde inceleme neticelendirilemezse, tam ve sınırlı incelemelerde altı ayı, katma değer vergisi iade incelemelerinde ise iki ayı geçmemek üzere ek süre verilebilir.
Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 21. maddesine göre; vergi incelemesinin tamamlandığı tarih olarak raporun, rapor değerlendirme komisyonlarına intikal ettirilmek üzere ilgili inceleme ve denetim birimine teslim edildiği tarih olduğu belirtilmiştir.
Vergi İnceleme Süreci Nasıl İlerlemektedir?
Yukarıda belirtilen herhangi bir sebeple birlikte, hakkında vergi inceleme raporu alınmasına karar verilen mükellef hakkında vergi inceleme görevi ilgili müfettişi yazı ile verilir. İnceleme görevi yazılarında; nezdinde inceleme yapılacak kişilere ve konulara ilişkin bilgilere, incelemenin türüne, gerekçesine, dönemine ve süresine ilişkin hususlara yer verilir.
VUK madde 138 uyarınca vergi incelemesinin yapılacağı mükellefe önceden haber verilmesi zorunlu değildir. Ancak, öncelikle VUK madde 140 uyarınca mükellefe, vergi incelemesinin başladığı ve inceleme konusu bir yazı ile bildirilir. Vergi incelemesi, sadece inceleme görev yazısında belirtilen konu ve döneme ilişkin olarak yapılır.
Müfettiş tarafından kendisine incelemesi belirtilen dönemin dışında bir usulsüzlük tespit etmesi durumunda bu durumu inceleme görevini kendisine verenlere bildirir. Yine yapılan inceleme sırasında başka bir mükellef hakkında bir usulsüzlük tespit edilmesi durumunda bu durum gerekçeleri ile birlikte bağlı olunan birime bildirilir.
Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, inceleme görevinin verilmesinden itibaren en geç on beş gün içinde incelemeye başlarlar. VUK madde 139/1 uyarınca vergi incelemesinin, esas olarak vergi dairesinde yapılacağı belirtilmiştir. İncelemeye ilişkin istenecek defter ve/veya belgelerin vergi dairesine getirilmesi mükelleften istenir. Mükellef eğer bu defter ya da belgeleri süresi içerisinde mazeretsiz olarak vergi dairesine getirmezse, getirmiş sayılır ve vergi incelemesi buna göre devam eder.
İncelemenin dairede yapılması, incelemeye tabi olanın iş yerinde tespit yapılmasına ve çalışmalarda bulunulmasına engel değildir. Ayrıca, mükellef ve vergi sorumlusunun talep etmesi ve iş yerinin müsait olması halinde inceleme iş yerinde de yapılabilir.
Vergi incelemesine, müfettiş tarafından düzenlenecek “İncelemeye Başlama Bildirimi” ile başlanır. İncelemeye Başlama Bildiriminin bir örneği nezdinde inceleme yapılana, bir örneği vergi incelemesi yapmaya yetkili olanın bağlı bulunduğu inceleme ve denetim birimine, bir örneği ise mükellefin bağlı olduğu vergi dairesine gönderilir.
Mükelleflerden inceleme için gerekli bir takım defter ya da belgelerin istenmesi söz konusu olabilir. Bu durumda incelemeye yetkili olan kişiler tarafından mükellefe 15 günden az olmamak üzere bir süre verilerek gerekli bilgi ve belgelerin bu süre içerisinde ibraz edilmesi gerektiğini, ibraz edilmemesi durumunda karşılaşılabilecek müeyyidelerle birlikte mükellefe bildirir.
VUK madde 141 uyarınca inceleme esnasında lüzum görülen hallerde, vergilendirme ile ilgili olaylar ve hesap durumları ayrıca tutanaklar ile zapt altına alınır.
Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, ilgilileri tutanakları imzalamaları için zorlayamazlar. İlgililer imzadan imtina takdirde tutanakta bahsedilen olaylar ve hesap durumlarını ihtiva eden defter ve belgeler, nezdinde inceleme yapılandan rızasına bakılmaksızın alınır ve inceleme neticesinde tarh edilen vergiler ve kesilen cezalar kesinleşinceye kadar geri verilmez. İlgililer ancak bu tutanakları imzalayarak defter ve belgeleri geri alabilirler.
Vergi İnceleme Raporunun İçeriğinde Neler Yer Almaktadır?
Vergi inceleme raporları, vergi türü ve dönemi itibarıyla ayrı ayrı düzenlenir. Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 20. maddesi uyarınca resen ya da ikmalen tarhiyat ve/veya ceza önerisi içeren vergi inceleme raporları; giriş, usul incelemeleri, hesap incelemeleri, eleştirilen hususlar ile sonuç bölümlerinden oluşur. Mükellefin inceleme esnasında ileri sürdüğü ve tutanakta yer alan itiraz ve beyanları ile bunlara ilişkin ayrıntılı değerlendirmelere raporun eleştirilen hususlar bölümünde yer verilir. Mükellef hakkında önerilen vergi ve ceza tutarları, herhangi bir tereddüde yer vermeyecek açıklıkta ve anlaşılır bir şekilde vergi inceleme raporlarının sonuç bölümünde gösterilmek zorundadır.
Düzenlenen vergi inceleme raporları, işleme konulmak üzere ilgili vergi dairesine tevdi edilmeden önce, meslekte on yılını tamamlamış en az üç Vergi Müfettişinden oluşturulacak rapor değerlendirme komisyonu tarafından mevzuata uygunluk yönünden değerlendirilir. İncelemeyi yapanla komisyon arasında uyuşmazlık oluşması halinde uyuşmazlığa konu vergi inceleme raporları üst değerlendirme merciine gönderilir. İncelemeyi yapanlar, bu komisyon tarafından yapılacak değerlendirmeye uygun olarak düzenleyecekleri vergi inceleme raporlarını işleme konulmak üzere bağlı oldukları birime tevdi ederler.
Vergi İncelemesinin Sona Ermesi
Rapor Değerlendirme Komisyonu ile ilgili yukarıda anlatılan değerlendirmeler neticesinde vergi inceleme süreci son bulur. Rapor neticesinde mükellef hakkında tarhiyat yapılması gerektiği sonucu doğar ise, bu tarhiyat işlemi yapılarak mükellefe vergi/ceza ihbarnamesi tebliğ edilir.
Vergi İnceleme Raporuna Karşı İptal Davası Açılabilir mi?
Düzenlenen vergi inceleme raporu, inceleme ortaya çıkan tarh ya da ceza kesme işlemler gibi bir idari işlemler olsa da, tek başına kesin ve icra edilebilir olmadığından inceleme raporlarının iptal davasına konu edilebilmeleri mümkün değildir. Ancak inceleme raporları tarh, ceza veya tebliğ işlemlerinin “hazırlık işlemi” olarak kabul edildiklerinden, netice idari işlemin iptali davasında vergi inceleme raporu hakkındaki hukuka aykırılıkları ileri sürülebilir.
Sonuç
Vergi inceleme raporu, vergi dairelerinin mükelleflerin vergi beyannamelerindeki bilgilerin doğruluğunu denetlediği bir sürecin sonucunda düzenlenen bir rapordur. Bu rapor, mükelleflerin vergi yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini ve vergi beyannamelerinde hatalı beyanat verip vermediklerini kontrol etmek amacıyla hazırlanır. Vergi inceleme raporu mükelleflere vergi açısından ciddi sonuçları olabilen bir rapordur.
Bu nedenle, mükellefler vergi beyannamelerini doğru ve eksiksiz olarak doldurmalıdır. Ayrıca, vergi dairelerinin taleplerine zamanında ve doğru yanıt vermek de son derece önemlidir. Vergi inceleme raporu, işletmelerin ve mükelleflerin finansal açıdan sağlıklı olup olmadığını belirlemek için de bir araçtır. Bu raporlar, işletmelerin finansal performanslarını ölçmek ve gelecekteki riskleri öngörmek için yatırımcılar tarafından da kullanılabilir.
