Mahkeme, takdir edilen miktarın boşanma davası sonuçlandıktan sonra ödenmesini isteyebileceği gibi boşanma davası devam ederken de ödenmesini isteyebilir. Üç çeşit nafaka türü bulunmaktadır.
Bunlar; tedbir nafakası, iştirak nafakası ve yoksulluk nafakasıdır. Yazımızın konusunu oluşturan nafaka türü ise yoksulluk nafakasıdır.
Nafaka Nedir?
Bir kimsenin, bakmakla yükümlü olduğu kişilere, mahkeme kararıyla verdiği aylığa ‘nafaka’ denir. Mahkeme, nafaka ödenmesine ilişkin karar verirken nafaka yükümlüsünün ve nafaka alacaklısının durumunu gözeterek, ödenecek nafaka miktarına hükmeder.
Yoksulluk Nafakası Nedir?
Yoksulluk nafakası, Türk Medeni Kanunu’nun 175.maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu madde uyarınca;
“Boşanma yüzünden yoksulluğa düşecek taraf, kusuru daha ağır olmamak koşuluyla geçimi için diğer taraftan malî gücü oranında süresiz olarak nafaka isteyebilir.”
Madde düzenlemesinden anlaşılacağı üzere nafaka isteyecek olan tarafın boşanma sebebiyle yoksulluğa düşmesi ve boşanmanın gerçekleşmesindeki kusurunun, nafaka istenecek kişinin kusurundan daha ağır olmaması gereklidir.
Bu sebeplerin varlığı halinde yoksulluğa düşen taraf süresiz olarak yoksulluk nafakası isteyebilir. Bazı durumların gerçekleşmesi halinde nafaka borçlusunun ödeme yapma yükümlülüğü ortadan kalkerken, bazı durumların gerçekleşmesi halinde ise nafaka borçlusunun ödeme yapma yükümlülüğü mahkeme kararıyla kaldırılabilir. Bu durumlar, Türk Medeni Kanunu’nun 176. maddesinin 3. fıkrasında düzenleme alanı bulmuştur.
Söz konusu madde uyarınca;
“İrat biçiminde ödenmesine karar verilen maddî tazminat veya nafaka, alacaklı tarafın yeniden evlenmesi ya da taraflardan birinin ölümü hâlinde kendiliğinden kalkar; alacaklı tarafın evlenme olmaksızın fiilen evliymiş gibi yaşaması, yoksulluğunun ortadan kalkması ya da haysiyetsiz hayat sürmesi hâlinde mahkeme kararıyla kaldırılır.”
Madde hükmünden anlaşılacağı üzere, nafaka alacaklısının evlenmesi, nafaka borçlusunun veya alacaklısının ölümü durumları gerçekleştiğinde nafaka borcu kendiliğinden kalkmakta olup, nafaka alacaklısının evli gibi yaşaması, nafaka alacaklısının yoksulluğunun ortadan kalkması, nafaka alacaklısının haysiyetsiz hayat sürmesi gibi sebeplerin varlığı halinde, nafaka borçlusunun talebi doğrultusunda mahkeme kararı ile kaldırılır.
Adalet Bakanlığı, Türk Medeni Kanunu’nda (TMK) yerini bulan yoksulluk nafakasına ilişkin olarak yapılan kanuni düzenlemeleri yeterli bulmayıp, son yıllarda konuya ilişkin öneriler getirmektedir. Adalet Bakanlığı tarafından getirilen son öneri, nafaka borçlusunun, nafaka ödemesinin 2-6 yıl arasında sınırlanmasına ilişkindir. Yani yoksulluk nafakası borçlusu minimum 2 yıl, maksimum 6 yıl boyunca nafaka borcu ödeyecektir.
Bu önerinin uygulanması hem nafaka borçluları hem de nafaka alacaklıları açısından birçok tartışmayı beraberinde getirebilir. Nafakayı takdir edecek olan mahkemenin, nafaka alacaklısının ve nafaka borçlusunun o andaki -yani karar anında ki- durumlarını değerlendirerek ödenecek tutar ve süre bakımından bir karara varması beklenendir.
Nafaka borçlusu veya nafaka alacaklısı karar verilen süreçten sonra nafaka süresini ve nafaka tutarını etkileyecek bir değişim olduğunu düşündükleri takdirde karar veren mahkemeye başvurabilir ve bu hususların güncellenmesini talep edebilir. Mahkeme gerekli gördüğü takdirde ve şartları da sağlamasının ardından süre ve ödenecek tutar üzerinde güncelleme yapabilir.
Genel Mevzuat Çerçevesinde Yoksulluk Nafakası
Son dönemde basında çıkan haberlere göre; Adalet Bakanlığı’nın yoksulluk nafakası için 2-6 yıllık süre sınırlamasına ilişkin önerisi, yoksulluk nafakasının süreli mi, süresiz mi olması gerektiği tartışmalarını beraberinde getirmiştir. Yoksulluk nafakasına ilişkin taban ve tavan süre sınırı yerine süreli olması ancak bu sürenin hakimin takdirine bırakılmasına ilişkin görüşlerin de çoğunlukta olduğu ifade edilmektedir. Peki, güncel mevzuatta durum nasıl? Yoksulluk nafakası gerçekten süresiz ve sınırsız mı?
Her ne kadar madde metninde ‘süresiz’ ifadesi yer alsa da Türk Medeni Kanununun 175 ve devam maddeleri ile düzenlenen yoksulluk nafakası tamamen süresiz ve sınırsız değil. Konuyu hukuken değerlendirmek gerekirse;
Yoksulluk nafakasına hükmedilebilmesi için belirli şartların gerçekleşmesi gerekmektedir. Yoksulluk nafakası talep eden taraf;
Boşanma nedeniyle yoksulluğa düşmüş veya düşecek olmalı,
Nafaka talep edilen taraftan daha ağır kusurlu olmamalıdır.
Uygulamada hakim bu iki unsuru beraber somut olaya göre değerlendirecek ve sonunda talep eden taraf lehine yoksulluk nafakası hükmedip hükmetmeme konusunda karar verecektir. Yoksulluk kavramı ise yüksek mahkeme kararları ile tanımlanmış olmakla beraber her bir somut olayda tarafların sosyal ve ekonomik durumlarına göre değerlendirilecektir.
Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarında; yeme, giyinme, barınma, sağlık, ulaşım, kültür, eğitim gibi bireyin maddi varlığını geliştirmek için zorunlu ve gerekli görülen harcamaları karşılayacak düzeyde geliri olmayanların “yoksul” kabul edilmesi gerektiği belirtilmiştir. (Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 06.02.2020 tarihli ve 2018/2-1033 E., 2020/103 K.)
Her ne kadar nafaka talep eden tarafın ya hiç kusurlu olmaması ya da eşit veya daha az kusurlu olması gerekmekle beraber karşı tarafın kusurlu olup olmamasının ise bir önemi yoktur. Karşı taraf hiç kusurlu olmasa da nafaka talep eden taraf yoksulluğa düşme ve daha ağır kusurlu olmama şartlarının gerçekleşmesi halinde yoksulluk nafakası talep edebilecektir.
Yoksulluk nafakası talepleri değerlendirilirken; aleyhinde nafaka talep edilen tarafın mali gücü de önemli bir kriyer olarka karşımıza çıkmaktadır.
Yoksulluk nafakası karşı taraf için bir ceza veya tazminat olmayıp talep edenin zenginleşmesine de yol açmamalıdır. Anayasa Mahkemesi’nin 25/06/2009 tarih 2005/56E. ve 2009/94K. sayılı kararında izah edildiği üzere,
“Yoksulluk nafakası, özünde evlilik birliğinde eşler arasında geçerli olan dayanışma ve yardımlaşma yükümlülüğünün, evlilik birliğinin sona ermesinden sonra da kısmen devamı niteliğinde sosyal ve ahlaki düşünceler yer almaktadır.’ Türk Medeni Kanununda da açıkça nafaka talep edenin … geçimini sağlamak için diğer taraftan mali gücü oranında …“
Nafaka isteyebileceği hüküm altına alınmıştır.
Yoksulluk nafakası aslında tam olarak süresiz ve sınırsız değildir.
Her ne kadar tartışmaların odağında “süreli nafaka – süresiz nafaka” ifadeleri mevcutsa da güncel mevzuata göre yoksulluk nafakasının tam olarak süresiz olduğu sonucuna varamayız.
Nitekim mahkeme tarafından bir kere nafakaya hükmedildiğinde bu karardan asla geri dönüş olmayacağı ve şartlar ne olursa olsun nafaka borçlusunun hayatı boyunca nafaka ödemekle yükümlü olacağı sonucu çıkarılmamalıdır. Türk Medeni Kanununun 176. maddesi ile yoksulluk nafakasının ödeme şekli, sona erme halleri ve nafaka bedelinin yeniden değerlendirilmesi şartları düzenlenmiştir. Düzenlemeye göre;
Yoksulluk nafakası:
Nafaka alacaklısının yeniden evlenmesi,
Taraflardan birinin ölümü,
Hallerinden birinin gerçekleşmesiyle kendiliğinden kalkar.
Nafaka alacaklısının:
Evlenme olmaksızın fiilen evliymiş gibi yaşaması,
Yoksulluğunun ortadan kalkması,
Haysiyetsiz hayat sürmesi,
Hallerinden birinin gerçekleşmesiyle mahkeme kararıyla kaldırılır.
Görüldüğü üzere nafaka borçlusu kanunda sayılan hallerin gerçekleşmesi durumunda mahkemeye başvurarak nafakanın kaldırılmasını talep edebilecek, konu mahkeme tarafından değerlendirilecek ve şartlardan her hangi birinin gerçekleşmiş olduğu hakim tarafından tespit edilmesi halinde nafaka tamamen kaldırılabilecektir.
Anayasa Mahkemesi kararına göre; nafaka borçlusunun mali durumunun kötüleşmesi halinde de mahkeme nafakanın kaldırılmasına karar verebilecektir.
Türk Medeni Kanununun 176/4. maddesinde aynı zamanda tarafların mali durumunun değişmesi halinde nafaka bedelinin de değiştirilebileceği hüküm altına alınmıştır. Madde metninde tarafların mali durumlarının değişmesi veya hakkaniyetin gerektirdiği hallerde nafaka bedelinin artırılması veya azaltılmasına karar verilebileceği ifadelerine yer verilmiştir.
Yani, nafaka alacaklısı nafakanın arttırılmasını isteyebileceği gibi, nafaka borçlusu da mali durumunun kötüleşmesi durumunda nafaka borcunun azaltılmasını talep edebilmektedir.
Her ne kadar kanunda aleyhinde nafakaya hükmedilen nafaka borçlusunun mali durumunun nafakayı karşılayamayacak derecede kötüleşmesi halinde; yani nafaka borçlusunun da yoksullaşması durumunda nafakanın kaldırılmasına karar verilebileceğine ilişkin bir ifade bulunmasa da; Anayasa Mahkemesi’nin kararına göre kendi kusuru bulunmaksızın mali gücü, ödeme yapamayacak derecede kötüleşen nafaka borçlusunun borcu mahkeme kararıyla kaldırılabilecektir.
Anayasa Mahkemesi’nin 25/06/2009 tarih 2005/56E. ve 2009/94K. sayılı kararında aynen;
“…nafaka talep edilen eşin nafaka ödeyebilecek ekonomik gücünün bulunması gerektiği, diğer bir ifadeyle kendi kusurundan kaynaklanmamak koşuluyla yoksul olmaması gerektiği, nafaka borçlusunun kendi kusuru bulunmaksızın yoksulluğa düşmesi hâlinde, nafakanın 4721 Sayılı TMK’nın 176. maddesinin dördüncü fıkrası gereğince tamamen kaldırılmasına da karar verebileceği…”
İfadelerine yer verilmiştir.
Yeni bir düzenleme getirelecekse; düzenlemenin odak noktası, nafakanın süreli veya süresiz olmasından ziyade, kadınların iş hayatındaki istihdam oranlarını da dikkate alarak, aile yapısının, müşterek çocukların korunması ve toplumsal hayatı iyileştirmesi olmalıdır.
Yoksulluk nafakası ile ilgili olası yeni düzenleme uzun süredir gündemde olup taban-tavan süre sınırı, hakim takdir yetkisi, çalışamayacak durumda olanlar hakkında özel düzenleme getirilmesi, evli kalınan sürenin yoksulluk nafakası süresinde dikkate alınması gibi görüşler ve formüller ileri sürülmektedir.
Aynı zamanda, taraflar da bu süreçte sorunlarını ve taleplerini dile getirmektedirler. Her ne kadar hukuk kurallarının koyulmasındaki temel amaç ve niyet uygulamaya da birebir yansıtmak ve taraflar arasındaki hakkaniyeti sağlamak olsa da bazen uygulamada birtakım sıkıntılarla karşılaşılabilmektedir.
Bu sebeplerle eğer ki; yoksulluk nafakası konusunda yeni bir düzenleme getirilecekse düzenlemenin odak noktası nafakanın süreli veya süresiz olmasından ziyade ülkemizin sosyoekonomik yapısı, kadınların iş hayatındaki istihdam oranları, tarafların yaşadığı sorunlar değerlendirilerek; aile yapısının, müşterek çocukların korunması ve toplumsal hayatın iyileştirilmesi olmalıdır.
Yoksulluk Nafakası Nedir? Başlıklı makalemizi beğendiyseniz bunlara da göz atabilirsiniz:
