Yürürlüğe Giren Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmeliğe Dair İnceleme
Kişisel veriler arasında, Kişisel Verileri Koruma Kanunu’nda da düzenlendiği üzere, özel bir yere sahip olan kişisel sağlık verileri hakkında Sağlık Bakanlığı tarafından 21 Haziran 2019 tarihinde yürürlüğe konulan Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”) önemli bir ikincil düzenleme olarak mevzuat içerisinde yerini almış bulunmakta. Daha önce Yönetmeliğin görevini görmekte olan Kişisel Sağlık Verilerinin İşlenmesi ve Mahremiyetinin Sağlanması Hakkında Yönetmelik ise Yönetmeliğin 23. maddesi ile yürürlükten kaldırıldı.
Yürürlükten kaldırılan Yönetmelik ile yürürlüğe girmiş olan Yönetmelik arasındaki farklar incelendiğinde ise her ne kadar yeni Yönetmelik daha fazla sayıda madde içeriyor olsa da (eski Yönetmelik 20 maddeden oluşuyorken yeni Yönetmelik 25 maddeden oluşmakta.) genel olarak madde metinlerinin daha sade ve anlaşılır bir dille ele alınmış durumda. Maddelere bakacak olursak öncelikle amaç başlıklı 1. maddede “…yürütülen süreç ve uygulamalarda uyulacak usul ve esasları düzenlemek…” ifadesini kullanmak suretiyle eski amaca göre daha kapsayıcı ve genel bir ifade kullanılmıştır.
Kapsam başlıklı 2. madde için de aynı durum söz konusu iken tanımlar maddesine bakıldığında yeni tanımların mevzuata eklenmiş olduğu ve eski Yönetmelik’te yer almakta olan bazı tanımların ise çıkarılmış olduğu görülmektedir. Yeni eklenen tanımlar arasında; “açık veri, açık sağlık verisi, e-Nabız, ilgili kullanıcı, KamuNET, Kimliksizleştirme, kişisel veri, kişisel verilerin imha edilmesi, kişisel verilerin silinmesi, kişisel verilerin yok edilmesi ve maskeleme”. Çıkarılan tanımlar arasında ise “kişisel sağlık kaydı sistemi ile veri işleyen” yer almakta.
Yönetmeliğin ikinci bölümünde düzenleme altına alınmış olan genel ilke ve esaslar ile eski Yönetmelikte, Kanun’un bir nevi tekrarına düşmüş olan genel ilke ve esaslardan sıyrılıp amaca uygun hareket ederek Sağlık Bakanlığının birimleri ve bunlara bağlı olarak faaliyet göstermekte olan sağlık hizmeti sunucuları için uygulamaya yönelik ilke ve esaslar ortaya koymuştur.
Kişisel Sağlık Verilerine Erişim
Yeni Yönetmeliğin en önemli farklarından birisi ise üçüncü bölüm ile birlikte getirilmiş olan “Kişisel Sağlık Verilerine Erişim” konusudur. Yönetmeliğin üçüncü bölümü ile;
Sağlık personelinin verilere erişimi,
Bakanlık birimlerinin verilere erişimi,
Çocukların sağlık verilerine erişim,
Sağlık verilerine hasta yakınlarının erişimi,
Sağlık verilerine avukatların erişimi,
Ölünün sağlık verilerine erişim,
Konuları düzenleme altında alınmıştır. Genel olarak bu bölüm ile izlenen politika verilere erişim sınırlandırılmasına yöneliktir. Örneğin ebeveynler çocuklarının sağlık verilerine sınırsız bir erişim sağlayamayacaklardır, buna göre ayırt etme gücüne sahip çocuklar, sağlık geçmişlerine ebeveynlerinin erişimini e-Nabız üzerinden izne tabi tutabileceklerdir.
Üçüncü bölüm ile getirilen sağlık verilerine erişim sınırlaması genel hatlarıyla isabetli düzenlemelerden oluşmaktadır ancak sağlık verilerine avukatların erişimi başlıklı 10. madde ile avukatların, müvekkillerinin sağlık verilerine erişebilmeleri için vekaletnamelerde münhasır yetkinin zorunlu kılınması son derece tartışmaya açık bir düzenlemedir. Avukatların hukuk düzeninde üstlenmiş oldukları rol göz önünde bulundurulduğunda bu durumun orantısız bir külfet getirdiği görülebilecektir.
Kişisel Sağlık Verilerinin Gizlenmesi ve Düzeltilmesi
Kişisel sağlık verilerinin gizlenmesi, düzeltilmesi, imha edilmesi ve aktarılması başlığı altında düzenlenen dördüncü bölüm mülga Yönetmelikte kişisel verilerin korunması, işlenmesi, aktarılması ve silinmesi başlığı altında düzenlenmişti. Yeni Yönetmelik, eski Yönetmeliğe göre gizleme, düzeltme ve imha etme durumlarını ayrı hükümler altına ele alarak daha detaylı bir düzenleme ortaya koymuştur.
Yeni Yönetmelik ile kişisel sağlık verilerinin gizlenmesi ve düzeltilmesi konusunda İl Sağlık Müdürlüklerine önemli görevler verilmiştir. Sağlık verilerinin gizlenmesi yargı makamları tarafından gönderilecek müzekkere doğrultusunda gerçekleştirilecek iken sağlık verilerinin düzeltilmesi işlemi ilgili kişi tarafından İl Sağlık Müdürlüğüne yapılacak başvurunun yerinde görülmesi halinde gerçekleştirilecektir. Sağlık verilerinin imha edilmesi ve aktarılması hususları ise Kanun’un ilgili hükümlerine tabi tutulmuşken sağlık verilerinin aktarımı ayrıca özel düzenlemeler içermektedir.
Bu doğrultuda aktarımlar KamuNET tarafından gerçekleştirilecektir. KamuNET (Kamu Sanal Ağı); kamu kurum ve kuruluşları tarafından içerik güvenliği sağlanan veri iletişiminin, kurumlar arası internete kapalı olan daha güvenli sanal bir ağ üzerinden yapılarak siber güvenlik risklerinin minimize edilmesi, mevcut ve kurulacak olan güvenli kapalı devre çözümlere standart sağlanması, ortak uygulamalar için uygun alt yapının tesis edilmesi ve oluşturulması, planlanan ortak veri merkezi/merkezlerinin dâhil edilmesi amacıyla T.C. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı bünyesinde oluşturulan bir sistemdir.
Bilimsel Amaçlarla Kişisel Veri İşleme
Kişisel Sağlık Verileri Yönetmeliğinin beşinci bölümünde yer alan “bilimsel amaçlarla işleme” başlıklı 16. madde ile “açık sağlık verisi” başlıklı 17. madde Yönetmeliğin en önemli hükümlerinden ikisi olarak dikkat çekiyor. Yönetmelik özelinde yer almasına rağmen kişisel verilerin korunması hukuku nezdinde büyük veri kavramına kanun düzenleyicilerin bakış açısını yansıtan bu iki madde, mevzuat değişiklikleri ile karşımıza sıkça çıkacaktır.
Veri sorumlusu tarafından anonim hale getirilen veriler bilimsel çalışmalar için kullanılabilecek iken açık veri kavramı veri mahremiyeti ve veri güvenliğine ilişkin düzenlemeleri esas alarak kurulacak bir internet sitesi üzerinden resmi sağlık kurumlarının sistemlerinde yer alan verileri kamuya açık hale getirerek sektörün gelişmesini amaçlamaktadır.
Kişisel Veri Güvenliği
Yönetmeliğin altıncı bölümü ile “veri güvenliği” konusu üç madde ile düzenleme altına alınmıştır. Veri güvenliğine ilişkin yükümlülükler maddesi ile Kanun tarafından 12. madde ile getirilen yükümlülüklere uyma zorunluluğu getirilmişken aynı zamanda teknik ve idari tedbirler hususunda Kurum tarafından hazırlanmış olan Kişisel Veri Güvenliği Rehberi’nin esas alınması zorunlu kılınmıştır. Bilgi güvenliği başlıklı madde ile bilgi güvenliği sürecinin Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanacak olan Bilgi Güvenliği Politikaları Yönergesi ile belirleneceği hüküm altına alınmıştır.
Yedinci ve son bölüm olarak düzenlenen “çeşitli ve son hükümler” başlıklı bölümün özellik arz ettiği madde “yaptırım” olarak adlandırılmış olan 21. maddedir. Yönetmelikte düzenlenmiş olan hususlara aykırı olarak hareket etmek suretiyle kabahat ve suçların meydana gelmesi halinde Kanunun 17. ve 18. maddesine göre işlem yapılacaktır. Sağlık verileri özelinde önem arz edebilecek olan kamu görevlilerine ve sağlık hizmeti sunucularına ilişkin düzenlemeler de yapılmıştır. 21. maddenin ikinci fıkrası uyarınca Yönetmeliğe aykırı hareket eden kamu görevlileri hakkında bağlı bulundukları amirliklere bildirim yapılacak ve eğer varsa yetkileri iptal edilecektir.
Aynı maddenin üçüncü fıkrası uyarınca ise sağlık hizmeti sunucularının Yönetmeliğe aykırı hareket etmeleri halinde Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu’nun Ek 11. maddesi uyarınca işlem yapılacaktır. İlgili Kanun maddesi metni uyarınca sağlık hizmetleri sunucuları iki defa uyarılacaktır, uyarıya uymayanlara bir önceki aya ait brüt hizmet gelirinin yüzde biri kadar idari para cezası uygulanacaktır.
Sonuç olarak Kişisel Verilerin Korunması Kanunu uyarınca özel nitelikli kişisel veriler arasında yer almakta olan gerçek kişiye ait sağlık verileri, hayatın son derece içinde olan ve sıkça işlenmekte olan bir veri türüdür. Yürürlüğe giren Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik’ten önce bu Yönetmeliğin yerine yürürlükte olan Kişisel Sağlık Verilerinin İşlenmesi ve Mahremiyetinin Sağlanması Hakkında Yönetmelik hükümleri bakımından önemli oranda Kanun’un tekrarı niteliğindeydi.
Sağlık konusunun kişisel veriler bakımından ihtiyaçlarını karşılayamayan Yönetmelik, Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik ile birlikte çok daha detaylı düzenlemelere kavuşmuş ve büyük oranda veri koruma hukukunun özneleri için hareket alanlarını net biçimde belirlemiştir.
